Lương tăng, vì sao người lao động vẫn có thể nghèo đi?

Ngày 18/6, trong phiên thảo luận tại Quốc hội kỳ họp thứ 9, ĐBQH Thái Thu Xương (đoàn Hậu Giang) nêu thực trạng, “từ năm 2023 đến nay, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã tăng giá điện 4 lần, tỷ lệ tăng 17%. Trong khi đó, lương tối thiểu vùng của công nhân chỉ tăng duy nhất 1 lần, với mức tăng 6%.”

Câu nói nhanh chóng gây chú ý không chỉ vì sự đối lập về tốc độ điều chỉnh, mà còn bởi nó phản ánh một thực tế mà nhiều người lao động đang cảm nhận hàng ngày – tiền lương tăng không đồng nghĩa với sống dễ thở hơn.

Về mặt kinh tế học, đây là biểu hiện điển hình của sự chênh lệch giữa lương danh nghĩa và lương thực tế. Một cách dễ hiểu, lương danh nghĩa là toàn bộ số tiền theo thỏa thuận mà một người nhận được từ người sử dụng lao động hay là số tiền trên bảng lương – ví dụ 10 triệu đồng/tháng. Nhưng lương thực tế – chính là sức mua của số tiền ấy, lại phụ thuộc vào giá cả ngoài chợ, tiền điện, tiền nhà, tiền xăng...

Về mặt công thức:

Chỉ số tiền lương thực tế (%) = (Chỉ số tiền lương danh nghĩa/Chỉ số giá cả hàng hóa, dịch vụ) * 100%

Nếu giá cả tăng nhanh hơn tốc độ tăng lương, thì số hàng hóa và dịch vụ mà người lao động mua được sẽ ít đi. Họ không thực sự giàu lên – thậm chí là ngược lại, dù mỗi tháng tài khoản có vẻ “nhiều số hơn”.

Hiện tượng này được gọi là “ảo giác tiền tệ” (money illusion) – tức người lao động có xu hướng đánh giá mức sống của mình dựa trên con số lương danh nghĩa, mà không xét đến giá cả thị trường. Họ tưởng rằng có thêm tiền nghĩa là sống tốt hơn, trong khi chi phí sinh hoạt cũng leo thang không kém.

Tiền lương tăng nhưng người lao động vẫn có thể nghèo đi (ảnh minh họa).

Một ví dụ dễ hình dung: năm 2022, một công nhân lĩnh lương 7 triệu đồng/tháng, mua gói mì với giá 4.000 đồng. Năm 2024, lương tăng lên 7,5 triệu – tăng 7%, nhưng giá gói mì đã lên 5.000 – tăng 25%.

Nếu gói mì là thước đo sức mua, thì dù lương tăng, công nhân này lại mua được ít hơn – tức nghèo đi.

Không chỉ là gói mì. Đó còn là tiền thuê nhà, học phí, viện phí – những khoản mà bất kỳ gia đình lao động nào cũng phải gồng mình trả mỗi tháng.

Theo các nhà kinh tế, để đảm bảo chất lượng sống, điều quan trọng không chỉ là tăng lương định kỳ, mà còn là kiểm soát lạm phát và duy trì sức mua ổn định. Về phía người lao động, cần nâng cao nhận thức về sự khác biệt giữa "có nhiều tiền hơn" và "mua được nhiều hơn", tránh bị đánh lừa bởi con số lương danh nghĩa.

>> Đề xuất tăng lương tối thiểu vùng cao nhất 9,2%, áp dụng từ 1/1/2026