Nền kinh tế chữ K và nghịch lý Black Friday ở Mỹ

Sau nhiều năm vật lộn với chi phí sinh hoạt tăng cao, người Mỹ đang chuẩn bị cho một mùa mua sắm cuối năm căng thẳng. Tuy vậy, các dự báo lại cho thấy doanh số bán lẻ dịp lễ có thể tăng nhẹ so với năm ngoái. Mastercard dự báo tổng chi tiêu mùa lễ năm nay tăng 3,6%.

Điều nghịch lý là cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt, điều khiến người Mỹ tức giận suốt hai năm qua, không ngăn được giới giàu tiếp tục tiêu xài mạnh tay, và nhóm thu nhập trung bình, thấp dù than phiền tài chính eo hẹp vẫn tiếp tục chi tiêu ở mức tổng thể tăng.

Nhưng phần lớn mức tăng này không đến từ việc mua nhiều hơn, mà vì giá vẫn cao. Lạm phát dai dẳng khiến người tiêu dùng buộc phải bỏ ra nhiều tiền hơn cho mùa lễ, kéo giá trị chi tiêu lên cao.

“Giỏ mua sắm cuối năm chưa thực sự khởi động, nhưng xu hướng chi tiêu mới đã xuất hiện”, Vicki Hyman, Giám đốc truyền thông của Mastercard nhận định. “Lạm phát được dự báo sẽ đóng góp lớn hơn vào tăng trưởng doanh số, thay vì tăng trưởng về sản lượng bán ra”.

Điều đó đồng nghĩa dữ liệu Black Friday hay mùa lễ có thể vẽ ra một bức tranh kinh tế tích cực hơn thực tế, nơi sự bất mãn về chi phí sinh hoạt vẫn âm ỉ.

“Các hộ thu nhập thấp và cao gần như đang sống trong hai nền kinh tế khác nhau”, Joe Wadford, nhà kinh tế cấp cao tại Bank of America Institute, nói với CNN.

Chi tiêu mạnh – nhưng “có điều kiện”

Black Friday đến Giáng sinh sẽ là bài kiểm tra sức khỏe kinh tế Mỹ. Tín hiệu ban đầu có vẻ tích cực: người tiêu dùng đã bắt đầu mua sắm sớm với số lượng lớn, theo báo cáo mới đây của Bank of America (BofA).

Tiền lương đã tăng đều trong thập kỷ qua, số dư tài khoản tại BofA hiện cũng cao hơn năm 2019. Nhờ đó, chi tiêu qua thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ trong tháng 10/2025 tăng 2,4% mỗi hộ so với cùng kỳ 2024, mức tăng tốt nhất kể từ tháng 2/2024. Tổng chi tiêu đã tăng liên tục 5 tháng.

Chi tiêu cho các mặt hàng lễ hội thậm chí tăng 5,7% so với cùng kỳ.

Nhưng điểm mấu chốt là: các con số này đo bằng USD, không phải số lượng hàng hóa. Số lượng giao dịch mà Bank of America theo dõi đã giảm nhẹ từ đầu năm.

Nói cách khác: lạm phát đang “ăn mòn” túi tiền của người Mỹ, và có thể cả số quà tặng họ mua năm nay.

“Người tiêu dùng đang trả nhiều hơn để nhận về ít hơn”, Wadford nói.

Một yếu tố khác làm méo mó dữ liệu là thuế quan.

Một số số liệu còn bị bóp méo bởi thuế quan. Khi các chính sách thuế nhập khẩu dưới thời ông Trump thay đổi liên tục, người Mỹ đã tranh thủ mua trước các mặt hàng như điện tử, trang sức để né tăng giá. Điều này có thể khiến nhu cầu những mặt hàng này dịp lễ giảm xuống, người dân đã mua sớm, hoặc giá quá cao khiến họ do dự.

Nền kinh tế hình chữ K

Một điểm yếu của các báo cáo chi tiêu tổng hợp là chúng không chỉ ra ai là người đang chi tiền. Khi đi vào chi tiết, bức tranh trở nên kém tươi sáng hơn nhiều.

Beige Book mới nhất của Fed cho thấy chi tiêu của người thu nhập thấp và trung bình đang suy giảm. Họ ngày càng thiếu tiền mặt và săn nhiều ưu đãi hơn. Trong khi đó, nhóm thu nhập cao vẫn chi tiêu mạnh, bao gồm cả hàng xa xỉ và du lịch.

Điều này bắt đầu thể hiện rõ trong mùa lễ: chi tiêu qua thẻ của người thu nhập thấp chỉ tăng 0.7% trong tháng 10, thấp hơn nhiều so với mức lạm phát 3%. Ngược lại, nhóm thu nhập cao tăng chi tiêu gấp hơn 3 lần mức đó.

Đây là điển hình của “nền kinh tế chữ K”: người thu nhập cao hưởng lợi từ giá cổ phiếu và giá nhà tăng, lương cao hơn và tiếp tục chi tiêu mạnh; người thu nhập thấp sống dựa vào từng kỳ lương, săn giảm giá hoặc cắt giảm chi tiêu để ứng phó giá cả leo thang.

Heather Long, kinh tế trưởng tại Navy Federal Credit Union, cho biết những người kiếm trên 170.000 USD/năm đang tiêu xài “như điên” với mức tăng hai chữ số. Nhưng nhóm thu nhập trung bình, đặc biệt những người có điểm tín dụng thấp, lại chi tiêu ít hơn trước đại dịch.

BofA cho biết lương của nhóm thu nhập thấp chỉ tăng 1% so với cùng kỳ, nhưng giá cả đã tăng 3% tính tới báo cáo lạm phát tháng 9.

“Khi hóa đơn tăng 300 USD mà lương chỉ tăng 100 USD, bạn sẽ làm gì?” Wadford đặt câu hỏi.

Với những người đang chịu áp lực tài chính, gánh nặng ngày càng lớn.

“Đây thực sự là một nền kinh tế phân hóa”, CEO American Express Stephen Squeri nói trong cuộc họp với nhà đầu tư tháng trước. Ông lưu ý khách hàng Amex thường chi tiêu nhiều hơn, đơn giản vì họ giàu hơn.

Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp lớn, từ Target, Walmart, Home Depot đến Crocs, Chipotle và Coca-Cola, đều ghi nhận tình trạng tương tự: người có thu nhập dưới 100.000 USD chịu nhiều sức ép, trong khi nhóm thu nhập cao chi tiêu rất mạnh.

Không ngạc nhiên khi một khảo sát của Fox News công bố tuần này cho thấy 76% người Mỹ đánh giá nền kinh tế tiêu cực, tăng từ 67% hồi tháng 7.

“Tôi gọi đây là nền kinh tế chữ K… ở mức siêu tốc”, Long nhận xét. “Nếu nhìn tổng lượng chi tiêu và mức tăng chung thì có vẻ tốt. Nhưng nếu phân tích chi tiêu bình quân mỗi chủ thẻ, bức tranh hoàn toàn khác”.

Theo CNN