'Người khai sinh' hệ chuyên Toán, là người Việt đầu tiên có bài được lựa chọn đưa vào đề thi IMO chính thức

Trong lịch sử Toán học Việt Nam, NGND.PGS.TS Phan Đức Chính không còn là cái tên xa lạ. Ông được nhắc đến như "người khai sinh" hệ chuyên Toán, là người thầy đã dạy dỗ nên nhiều thế hệ học sinh tài năng, đóng góp lớn cho đất nước.

Nhà Toán học đa tài

Theo thông tin từ chuyên trang của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), NGND.PGS.TS Phan Đức Chính sinh ngày 15/9/1936 tại Sài Gòn (nay là TP. Hồ Chí Minh). Ông mất ngày 26/8/2017 tại TP. Hồ Chí Minh.

Mỗi khi nhắc đến PGS.TS Phan Đức Chính, nhiều người đều không khỏi ngưỡng mộ tài năng xuất chúng của ông.

Không chỉ giỏi Toán, ông còn thành thạo nhiều ngôn ngữ, đặc biệt là tiếng Pháp, tiếng Nga và tiếng Anh. Ông đã theo học tại Trường Trung học Albert Sarraut và tiếp tục nghiên cứu sinh tại Moscow.

Với khả năng sử dụng tiếng Pháp lưu loát, PGS.TS Phan Đức Chính từng là một trong ba phiên dịch viên xuất sắc khi các giáo sư người Pháp được Giáo sư Bộ trưởng Tạ Quang Bửu mời sang giảng dạy tại Việt Nam.

Năm 1961, ông được cử sang Liên Xô (cũ) làm nghiên cứu sinh và hoàn thành luận án Tiến sĩ vào năm 1965, khi mới 29 tuổi.

Ông còn là đồng tác giả của cuốn sách chuyên khảo nổi tiếng "Độ đo, tích phân và đạo hàm trong không gian tuyến tính" ("Measure, Integral, Derivative in Linear Space") cùng với G. E. Shylov, được xuất bản tại Moskva vào năm 1967 (bằng tiếng Nga, sau đó được dịch sang tiếng Anh và tiếng Tiệp). Đây có thể coi là cuốn sách Toán học đầu tiên có tên tác giả Việt Nam được xuất bản tại Liên Xô.

Sau khi trở về Việt Nam, ông giảng dạy tại Khoa Toán, Đại học Tổng hợp Hà Nội. Dù khó khăn trăm bề nhưng nhờ đam mê và nhiệt huyết, ông cùng các bậc đàn anh như GS Lê Văn Thiêm, TS Hoàng Tụy… vẫn tạo nên kỳ tích, tiên phong mở lớp chuyên Toán. Nhiều năm công tác, ông đã đào tạo nên nhiều thế hệ học trò xuất sắc, trở thành các nhà khoa học, nhà giáo tiêu biểu như GS Trần Văn Nhung, GS.TS Đào Trọng Thi, PGS Hoàng Lê Minh, GS Nguyễn Đông Anh, TS Hoàng Ngọc Hà…

Dấu ấn tại IMO

PGS.TS Phan Đức Chính gắn liền với một trong những dấu ấn quan trọng giúp Toán học Việt Nam vươn ra quốc tế. Đó chính là năm 1977, tại kỳ thi Olympic Toán quốc tế (IMO) được tổ chức tại Nam Tư (nay là Serbia), lần đầu tiên trong lịch sử IMO, một nhà giáo người Việt Nam có bài Toán được lựa chọn đưa vào đề thi chính thức.

Đó là bài Toán của PGS.TS Phan Đức Chính. Bài toán được nêu như sau: "In a finite sequence of real numbers, the sum of any seven successive terms is negative, and the sum of any eleven successive terms is positive. Determine the maximum number of terms in the sequence".

Bản dịch:

Cho một dãy hữu hạn các số thực, tổng của 7 số hạng liên tiếp luôn là số âm và tổng của 11 số hạng liên tiếp bất kỳ luôn là số dương. Xác định số lượng số hãng tối đa của dãy số để thỏa mãn điều kiện đã cho.

Có thể nói, dấu mốc này đã đặt viên gạch đầu tiên, là nền móng vững chắc cho sự phát triển của Toán học Việt Nam trên trường quốc tế.

Với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp giáo dục, năm 1980, ông được phong học hàm Phó Giáo sư và nhận danh hiệu Nhà giáo Ưu tú vào năm 1988, tiếp đó là danh hiệu Nhà giáo Nhân dân vào năm 1997.

Dù đã qua đời, tên tuổi và di sản của ông vẫn được tri ân và tôn vinh. Trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên (ĐHQGHN) đã đặt tên một giảng đường lớn mang tên Phan Đức Chính.

Bên cạnh đó, gia đình và nhà trường cũng sáng lập Giải thưởng Phan Đức Chính hàng năm nhằm vinh danh các thầy cô và học sinh xuất sắc trong lĩnh vực dạy và học Toán. Giải thưởng này như một lời tri ân đến người thầy giáo lớn, luôn là tấm gương sáng về việc không ngừng học tập và cống hiến của nhiều thế hệ học sinh.

* Tổng hợp