Người nước ngoài duy nhất được lấy tên để đặt cho tuyến phố trung tâm tại Hà Nội, từng là hiệu trưởng đầu tiên của Trường đại học Y lọt top tốt nhất thế giới ở Việt Nam

Alexandre Émile Jean Yersin (phiên âm tiếng Việt: Yec-xanh; 22/9/1863 - 1/3/1943) là một bác sĩ, nhà vi khuẩn học và nhà thám hiểm nổi tiếng người Pháp gốc Thụy Sĩ.

Năm 1883, Yersin học ngành Y tại Viện hàn lâm Lausanne. Năm 1888, ông tốt nghiệp bác sĩ Y khoa với luận án tiến sĩ y khoa tại Trường đại học Paris với đề tài: Một chứng nhiễm trùng huyết của bệnh lao thể nghiệm, chứng bệnh đó hiện nay được mang tên ông. Cũng trong năm 1888, Yersin cộng tác với bác sĩ Roux và tìm ra độc tố vi trùng bạch hầu, kết quả này đã mở đường cho những công trình nghiên cứu trong các năm kế tiếp, tiến tới việc điều chế các huyết thanh kháng độc. Yersin cộng tác với nhóm của Emile Roux nghiên cứu về các độc tố bạch hầu.

Năm 1891, Yersin đến Nha Trang và thành lập cơ sở nghiên cứu vi trùng học đầu tiên ở Việt Nam. Đến năm 1894, khi dịch hạch bùng phát tại Quảng Đông và Hongkong, Yersin được cử đến để nghiên cứu. Dù điều kiện thiếu thốn, ông tự dựng phòng thí nghiệm bằng vật liệu thô sơ và phát hiện ra vi khuẩn gây bệnh dịch hạch, sau này được đặt tên là Yersinia pestis. Ông cũng nhanh chóng điều chế huyết thanh ngừa bệnh, cứu sống nhiều bệnh nhân, giúp y học đối phó hiệu quả với căn bệnh nguy hiểm này.

Năm 1895, Yersin sáng lập Viện Pasteur Nha Trang và dành cả cuộc đời để phát triển nó. Năm 1902, ông trở thành Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Y khoa Đông Dương, nay là Đại học Y Hà Nội. Yersin còn giữ nhiều vị trí quan trọng như Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học và Y học Pháp, Giám đốc Viện Pasteur Nha Trang, Viện Pasteur Sài Gòn và Tổng Giám đốc các Viện Pasteur Đông Dương.

Yersin là nhà bác học thông thái trong rất nhiều lĩnh vực; đồng thời ông cũng là bác sĩ của những người dân nghèo. Yersin sống và làm việc ở Nha Trang hơn 50 năm. Trong 57 năm hoạt động khoa học, Yersin hoàn thành 55 công trình nghiên cứu khoa học có giá trị trong các lĩnh vực y học, thú y học, nông học, dân tộc học, địa lý… cống hiến cho đời sống con người. Là nhà thám hiểm, nhà nông học, A.Yersin thực nghiệm nhiều giống cây cao su, ca cao, canh-ki-na, cà phê, trà… từ châu Âu vào Việt Nam.

Ông đặt nền móng cho ngành thú y Đông Dương, ông xây dựng trại nuôi ngựa tại Suối Dầu lấy huyết thanh sản xuất vắc xin. Là nhà thiên văn học, ông dự báo thời tiết giúp cho ngư dân Xóm Cồn đi biển, tránh giông bão. Ông nuôi trồng và sản xuất ra các sản phẩm để có nguồn kinh phí nghiên cứu khoa học, giúp đở người nghèo và khám chữa bệnh không lấy tiền.

Chính nhờ những đóng góp to lớn của mình, người dân Việt Nam luôn ghi nhớ và tri ân ông. Tại khu vực trung tâm của Thủ đô Hà Nội có một tuyến đường mang tên Yec-xanh.

Phố Yersin (hay Yec-xanh) dài 512m, bắt đầu từ phố Lê Quý Đôn, giao cắt với các phố Trần Nhân Tông và Nguyễn Huy Tự, rồi kết thúc tại phố Lò Đúc, thuộc quận Hai Bà Trưng. Thời Pháp thuộc, con phố này có tên là "Rue Docteur Calmette" (Phố Bác sĩ Calmette), sau năm 1945 được đổi thành phố Lãn Ông. Trên phố này có Viện Pasteur, nay là Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương.

Phố Yersin được xây dựng trên nền đất của thôn Yên Hội, tổng Hậu Nghiêm (sau này đổi tên thành tổng Thanh Nhàn), thuộc huyện Thọ Xương.

Ông được người dân địa phương thân thương gọi là "Ông Năm". Nhiều thành phố lớn như Hà Nội, Đà Nẵng, Nha Trang, Đà Lạt và TP. Hồ Chí Minh đã đặt tên những con đường để vinh danh ông. Khu mộ của Yersin tại Suối Dầu và thư viện Yersin thuộc Viện Pasteur Nha Trang đều được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đây là trường hợp duy nhất mà một người nước ngoài được công nhận với danh hiệu này. Làng Tân Xương ở Suối Dầu thậm chí còn thờ cúng ông như một vị thành hoàng.

>> Người phụ nữ duy nhất Việt Nam được lấy tên để đặt cho cả một thành phố, không phải vua chúa hay bậc khai quốc công thần, từng xung 300 mẫu ruộng vào công điền