Người thầy duy nhất của Việt Nam có tới 4 học trò làm vua, tên được đặt tên cho 10 trường học ở Hà Nội, 5 tuyến đường ở TP. Hồ Chí Minh
Những di sản của ông không chỉ là những đóng góp cho giáo dục mà còn là tấm gương về đạo đức và trách nhiệm xã hội, được nhiều thế hệ gìn giữ cho đến ngày nay.
Chu Văn An sinh ra trong một gia đình nghèo khó ở làng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay thuộc Thanh Trì, Hà Nội). Ngay từ sớm, ông đã xác định chí hướng theo đuổi con đường học vấn để trở thành một nhà giáo. Dưới sự dìu dắt của thầy, ông miệt mài học tập, mang lều chõng đi thi và xuất sắc đỗ Thái học sinh, tương đương với học vị tiến sĩ thời bấy giờ.
Tuy nhiên, dù đạt được thành tựu học thuật cao, Chu Văn An không màng đến chốn quan trường. Ông chọn trở về quê nhà, mở trường dạy học, bởi với ông, giáo dục là nền tảng cốt lõi của sự thịnh vượng quốc gia. Khi đối diện với vua Trần Minh Tông, ông từng khẳng định: “Thần đọc sách, chưa thấy nước nào không coi trọng sự học mà có thể tiến lên được. Xin bệ hạ cho thần được về nhà mở trường dạy học, góp phần bồi bổ sự học của nước nhà”.
Được nhà vua chấp thuận, Chu Văn An mở trường bên dòng sông Tô Lịch, nơi danh tiếng về phẩm chất và học vấn của ông lan tỏa khắp nơi, thu hút học trò từ mọi miền tìm đến thụ giáo. Với tư duy đổi mới, ông khởi xướng một cuộc cải cách giáo dục thực chất, soạn bộ Tứ thư thuyết ước gồm 10 quyển – giáo trình giảng dạy đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.
Thầy giáo Chu Văn An là người tài năng, đức độ và nghiêm khắc. Ảnh minh họa
Ông nhấn mạnh rằng tri thức phải gắn liền với thực tiễn, như lời ông từng nói: “Học chỉ là mắt, hành mới có chân. Có mắt, có chân mới tiến được. Có làm mới biết nhưng cái biết trong cái làm mới là cái biết thực sự, cái biết sâu sắc”. Tư tưởng này đã đặt nền móng cho một phương pháp giáo dục tiến bộ, kết hợp lý thuyết và thực hành.
Danh tiếng của Chu Văn An vang xa đến tận kinh thành, khiến quan tư đồ Trần Nguyên Đán đích thân tìm đến xin học. Vua Trần Minh Tông cảm phục tài năng và đức độ của ông, đã mời ông đảm nhận vai trò Tư nghiệp Quốc Tử Giám. Đây cũng là nơi ông dồn tâm huyết đào tạo nhiều thế hệ học trò ưu tú, trong đó có các hoàng tử, bốn người trong số họ sau này trở thành vua: Trần Hiến Tông, Trần Dụ Tông, Trần Nghệ Tông và Trần Duệ Tông.
Trong thời gian ở Quốc Tử Giám, ông không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn gieo mầm đạo đức, như câu chuyện khi ông nghiêm khắc trách cứ học trò Phạm Sư Mạnh lúc này đã là tể tướng vì gây náo loạn chợ quê khi về thăm thầy. Hành động ấy khiến Phạm Sư Mạnh hối lỗi, từ đó luôn giữ thái độ khiêm nhường mỗi khi trở lại thăm ông.
'Vạn thế sư biểu' mở nhiều lớp dạy học cho dân nghèo. Ảnh minh họa
Khi triều đại Trần Dụ Tông rơi vào suy thoái, vua ham mê hưởng lạc, bỏ bê chính sự, đất nước lầm than, Chu Văn An không khoan nhượng trước bất công. Ông dâng “thất trảm sớ”, thẳng thắn đề nghị chém đầu bảy kẻ nịnh thần được vua sủng ái. Không nhận được hồi đáp, nhận thấy triều đình không thể cứu vãn, ông quyết định treo mũ áo ở cửa Huyền Vũ, từ quan và lánh đời tại núi Phượng Hoàng, Chí Linh, Hải Dương.
Ở nơi ẩn dật, ông lấy biệt danh Tiều Ẩn, nhưng tấm lòng vẫn luôn trăn trở với vận mệnh đất nước. Mỗi khi triều đình có việc lớn, ông vẫn được mời về để đóng góp ý kiến, và lần nào ông cũng thẳng thắn bày tỏ, mong giữ vững kỷ cương và sự ổn định của quốc gia.
Đến thời Trần Nghệ Tông, dù tuổi đã cao, Chu Văn An vẫn chống gậy trở về kinh đô bái yết, nhưng kiên quyết từ chối mọi chức tước. Ông qua đời ngày 26 tháng 11 năm Canh Tuất (1370) tại nhà riêng, hưởng thọ 79 tuổi.
Công lao của Chu Văn An được nhiều thế hệ sau ghi nhớ
Để tưởng nhớ những đóng góp to lớn của cụ Chu Văn An, tên cụ đã được đặt cho nhiều trường học và tuyến đường trên khắp cả nước. Riêng tại Hà Nội, có tới 10 trường học mang tên cụ, trải dài từ bậc mầm non đến trung học phổ thông như Trường Mầm non Chu Văn An (quận Tây Hồ), Tiểu học Chu Văn An (quận Hoàng Mai), Tiểu học Chu Văn An A (quận Tây Hồ), Tiểu học Chu Văn An (quận Hà Đông), THCS Chu Văn An (quận Long Biên, huyện Thanh Trì, quận Tây Hồ), THPT Chuyên Chu Văn An (quận Tây Hồ), và Trường Liên cấp Chu Văn An (huyện Đông Anh).
Tại TP. Hồ Chí Minh, năm tuyến đường tại các quận 6, Tân Phú, Thủ Đức và Bình Thạnh cũng vinh dự mang tên cụ. Những địa danh này không chỉ là sự tri ân, mà còn là biểu tượng của tinh thần hiếu học và đạo đức mà cụ Chu Văn An đã truyền lại cho các thế hệ.
Di sản của cụ Chu Văn An không chỉ tồn tại trên những trang sử hay trong các tên đường, tên trường, mà còn sống mãi qua tinh thần giáo dục nhân văn, cởi mở và tiến bộ. Hơn bảy thế kỷ đã trôi qua, hình ảnh người thầy mẫu mực ấy vẫn là nguồn cảm hứng bất tận, nhắc nhở bao thế hệ về giá trị của tri thức, đạo đức và trách nhiệm với xã hội.
Bài viết có sử dụng thông tin tham khảo từ:
- Thầy giáo nào từng dạy học 4 vị vua, đến tể tướng cũng phải quỳ gối tạ tội? - VTC News
- Vị danh nhân nào được 10 ngôi trường ở Hà Nội đặt tên? - VTC News
