Nhà văn đặc biệt nhất lịch sử Việt Nam: 6 người con đều là Giáo sư và Phó Giáo sư, bố vợ của 3 vị Tướng lừng danh quân đội

Một gia đình đại trí thức

Giáo sư, nhà nghiên cứu Đặng Thai Mai sinh ngày 25/12/1902 tại làng Lương Điền, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An – vùng đất giàu truyền thống yêu nước, cách mạng và khoa bảng. Tiêu biểu cho truyền thống ấy chính là dòng họ Đặng của ông.

Thừa hưởng nền tảng tri thức và văn hóa gia giáo từ hai bên nội – ngoại, lại sớm bộc lộ tư chất thông minh, chăm chỉ học hành, cậu bé Đặng Thai Mai đã sớm hình thành lòng yêu nước, thương nòi. Chính nền tảng đó đã góp phần định hình một con đường sự nghiệp tiêu biểu – nơi trí thức gắn bó mật thiết với cách mạng.

Những năm học tại Trường Cao đẳng Sư phạm Đông Dương (1925-1928), ông tích cực tham gia phong trào đòi "ân xá" cụ Phan Bội Châu, truy điệu cụ Phan Chu Trinh, sau đó gia nhập Tân Việt Đảng. Năm 1930, ông tham gia phong trào Cứu tế đỏ, bị bắt và kết án tù 3 năm. Chính giai đoạn này đánh dấu bước chuyển biến quan trọng: từ chủ nghĩa yêu nước dân tộc sang con đường cách mạng theo lý tưởng Mác – Lênin.

Năm 1929, ông ra Hà Nội. Cùng với các trí thức cách mạng như Võ Nguyên Giáp, Trần Huy Liệu, Phan Thanh Giản, Hoàng Minh Giám… ông sớm dấn thân vào con đường đấu tranh, khẳng định vai trò của văn học nghệ thuật như một vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng – văn hóa trong cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc.

Năm 1935, ông cùng bạn bè sáng lập Trường Tư thục Thăng Long và sau đó là Hội truyền bá chữ Quốc ngữ, với mục tiêu nâng cao dân trí, phản đối sự nô dịch văn hóa của thực dân, đồng thời khơi dậy lòng yêu nước, tự cường trong giới trẻ.

Sau thành công của Cách mạng Tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp mời Giáo sư Đặng Thai Mai đảm nhiệm công tác giáo dục. Không phụ sự tin tưởng, với cương vị Bộ trưởng Bộ Giáo dục, ông đã khẩn trương thành lập Nha Bình dân học vụ, mở rộng mạng lưới lớp học khắp làng quê để xóa mù chữ, nâng cao dân trí – điều kiện tiên quyết để người dân tham gia xây dựng đất nước. Ông tâm niệm rằng: người dân phải biết chữ, mới có thể góp phần vào công cuộc kiến thiết quốc gia.

Nhờ sự đồng lòng của toàn dân và quyết tâm của chính quyền cách mạng, chỉ trong một năm – từ tháng 8/1945 đến tháng 8/1946 – phong trào bình dân học vụ đã mở được gần 75.000 lớp, đào tạo 96.000 giáo viên, giúp 2,5 triệu người biết đọc, biết viết. Đó là một trong những nguồn lực vô hình góp phần làm nên sức mạnh giúp dân tộc Việt Nam vượt qua cuộc kháng chiến trường kỳ, bảo vệ nền độc lập non trẻ.

Trong suốt 82 năm sống và cống hiến, Giáo sư Đặng Thai Mai đã đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng như Bộ trưởng Bộ Giáo dục, Hiệu trưởng kiêm Chủ nhiệm khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Viện trưởng Viện Văn học. Ông được xem là đầu tàu của giới văn nghệ sĩ trong kháng chiến.

Tại Đại hội Văn hóa toàn quốc lần thứ hai năm 1948, ông được bầu làm Chủ tịch Hội Văn hóa Cứu quốc – tiền thân của Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam ngày nay. Đồng thời, ông cũng là một trong những người sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam.

Bố vợ của 3 vị Tướng lừng danh

Về đời tư, Giáo sư Đặng Thai Mai lập gia đình năm 1926. Vợ ông – bà Hồ Thị Toan là con gái cụ Hồ Phi Thống, một nhân sĩ yêu nước, tác giả cuốn sách nổi tiếng trước năm 1945: Nhân đạo quyền hành. Ông bà sinh được 6 người con, gồm 5 gái và 1 trai, tất cả đều là trí thức có học hàm, học vị cao.

Cụ thể, con cả là Phó Giáo sư Sử học Đặng Bích Hà (sinh năm 1928); Phó Giáo sư Văn học Pháp Đặng Thị Hạnh (sinh năm 1930); Nhà giáo Nhân dân, Giáo sư Văn học Việt Nam Đặng Thanh Lê (sinh năm 1932); Nhà giáo Ưu tú, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Văn học phương Tây Đặng Anh Đào (sinh năm 1934); Nhà giáo Ưu tú, Phó Giáo sư, Kiến trúc sư Đặng Thái Hoàng (sinh năm 1939) và Phó Giáo sư, Tiến sĩ Sinh vật học Đặng Xuyến Như (sinh năm 1945).

Đặc biệt, trong 4 chàng rể của ông, có đến 3 người mang quân hàm tướng: Đại tướng Võ Nguyên Giáp (kết hôn với Phó Giáo sư Sử học Đặng Bích Hà), Trung tướng Phạm Hồng Cư (kết hôn với Phó Giáo sư Đặng Thị Hạnh) và Trung tướng Phạm Hồng Sơn (kết hôn với Phó Giáo sư Đặng Anh Đào).

Một điều đặc biệt, trước khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp lấy Phó Giáo sư Đặng Bích Hà thì Giáo sư Đặng Thai Mai và Đại tướng đã có mối quan hệ bạn bè thân thiết. Dù ông hơn Đại tướng 9 tuổi, nhưng cả hai luôn cư xử với nhau bằng tình bạn tri kỷ, trân trọng.

Tình yêu giữa Đại tướng Võ Nguyên Giáp và bà Đặng Bích Hà không đơn thuần là mối tình lãng mạn giữa đôi trai gái, mà còn là sự đồng điệu trong tâm hồn và nhân cách – những con người cùng mang lý tưởng, khát vọng lớn vì dân, vì nước. Chính vì vậy, tình yêu của họ trở nên đẹp hơn, bền bỉ hơn, được tôi luyện qua thời cuộc cách mạng và chiến tranh.

Lễ cưới của hai người được tổ chức giản dị nhưng trang trọng, ngay trước khi cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp nổ ra. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến dự và chung vui cùng gia đình. Vợ chồng Đại tướng – bà Hà có 4 người con (2 trai, 2 gái), trong đó có nữ Tiến sĩ Khoa học Vật lý Võ Hạnh Phúc.