Phó giáo sư trẻ bị phanh phui điều hành ‘chợ đen’ đạo văn, dựng chỉ số học thuật ngang tầm với nhiều nhà khoa học từng đoạt giải Nobel
Chỉ trong 5 năm, người này đã góp mặt trong 260 công trình nghiên cứu, riêng năm 2022 là 100 bài – tức trung bình hai bài mỗi tuần.
Đứng sau sàn giao dịch ‘đạo văn’ toàn cầu
PGS. Dmitry Bokov, chuyên gia hóa dược tại Đại học Y khoa số 1 Moscow (Đại học Sechenov), đang đối mặt với nghi vấn thao túng hệ thống xuất bản khoa học quốc tế. Theo kết quả điều tra, ông đã chi tiền để được ghi danh là đồng tác giả trong các bài nghiên cứu đạo văn – những công trình được giao dịch qua nhiều nền tảng khác nhau rồi sau đó tiếp tục sử dụng các kênh này để đẩy các bài viết lên các tạp chí khoa học có tiếng ở phương Tây.
Chỉ trong 5 năm, Bokov đã góp mặt trong 260 công trình nghiên cứu, riêng năm 2022 là 100 bài, tức trung bình hai bài mỗi tuần. Thành tích bất thường này giúp ông nâng chỉ số h-index ngang với nhiều nhà khoa học từng đoạt giải Nobel Vật lý.
Ban đầu, các nhà điều tra nghi ngờ Bokov làm vậy để tìm kiếm học bổng hoặc nguồn tài trợ nghiên cứu. Nhưng thực tế cho thấy quy mô hoạt động của ông sâu rộng hơn: Bokov không chỉ tham gia mà còn tự thiết lập một "sàn giao dịch đạo văn" hoạt động ở quy mô toàn cầu.
Trong nhiều năm, ông đã mua quyền đồng tác giả trong các nghiên cứu sao chép hoặc được viết lại, thông qua các nền tảng như Mezhdunarodny Izdatel’ (tạm dịch là “Nhà xuất bản quốc tế”) có trụ sở tại Nga, Công ty xuất bản khoa học Latvia, và một sàn giao dịch không tên tại Iran, Iraq. Sau khi có tên, ông nộp các bài viết đến những tạp chí phương Tây uy tín để xuất bản.
Từ vị thế người mua, Bokov dần trở thành nhà môi giới đồng tác giả, bán quyền xuất hiện trong các bài báo khoa học. Những người trả tiền – chủ yếu từ Iran, Iraq, Ấn Độ, Pakistan và Trung Quốc, trở thành đồng tác giả cùng ông, tạo nên bức tranh hợp tác quốc tế giả tạo, giúp nâng cao uy tín học thuật cho cả hai phía.
Những chiêu trò tinh vi ‘che mắt' cả công nghệ
Sự gian lận được che đậy một cách tinh vi đến mức các phần mềm chống đạo văn phổ biến bó tay. Chỉ khi đối chiếu thủ công từng câu chữ, các nhà điều tra mới phát hiện nội dung bị sao chép.
Một ví dụ đáng chú ý là trường hợp bài viết sử dụng cụm từ “lao phổi chất lượng” – được cho là sản phẩm của phần mềm thay thế từ ngữ tự động, khi từ “hỗn dịch” (suspension) bị dịch nhầm thành “lao phổi” (tuberculosis), khiến nội dung trở nên vô nghĩa.
Tính đến năm 2022, ít nhất 19 bài báo của PGS Dmitry Bokov đã bị rút khỏi các tạp chí khoa học do vi phạm đạo văn, có tên trong danh sách đồng tác giả đáng ngờ hoặc liên quan đến thao túng trích dẫn. Tuy nhiên, phần lớn các bài còn lại, đặc biệt tại những tạp chí có uy tín thấp hoặc chất lượng kém vẫn chưa bị phát hiện và tiếp tục được sử dụng trong hồ sơ học thuật.
Điều tra cho thấy Bokov hoạt động song song dưới hai vai trò. Một mặt, ông là chuyên gia hóa dược có uy tín tại Đại học Sechenov, cộng tác trong các công trình với đồng nghiệp từ Sechenov, Đại học RUDN hoặc các cơ sở nghiên cứu khác tại Nga, cũng như nhóm nghiên cứu đến từ Serbia, Litva. Mặt khác, ông đồng thời xuất hiện như một đồng tác giả toàn cầu, liên tục có tên trong các nghiên cứu liên ngành cùng các tác giả từ châu Á và Bắc Phi, đăng tải trên các tạp chí thuộc nhóm Q1–Q2 trong hệ thống Web of Science và Scopus.
Tuy nhiên, khi các tạp chí hạng cao bắt đầu phát hiện dấu hiệu bất thường, số lượng bài viết của Bokov bị hạn chế còn một hoặc hai bài. Từ đó, ông chuyển hướng sang các tạp chí nhóm Q3 trở xuống, nơi quy trình biên tập ít nghiêm ngặt và dễ bị thao túng hơn.
Chính danh tiếng từ vai trò học thuật đầu tiên đã giúp Bokov thực hiện vai trò thứ hai. Ông tận dụng uy tín cá nhân để điều hành mạng lưới đạo văn quốc tế, vừa mua, vừa bán quyền đồng tác giả cho các học giả từ Trung Đông và Nam Á – những người cần có tên trên tạp chí phương Tây để thăng tiến trong sự nghiệp.
Tạp chí khoa học Nga T-invariant nhận định, mô hình hoạt động của Bokov tạo ra một vòng tròn lợi ích: các bài báo trên tạp chí danh tiếng giúp Đại học Sechenov nhận thêm ngân sách nhà nước; các đồng tác giả được ghi nhận thành tích và thăng chức; còn Bokov thu về cả danh tiếng lẫn lợi nhuận.
PGS. Bokov không đơn độc trong hoạt động này. Một cộng sự thân thiết là Rafael Luque – nhà khoa học từng công bố hơn 700 bài báo đã bị Đại học Córdoba (Tây Ban Nha) sa thải sau khi bị cáo buộc nhận tài trợ bất hợp pháp từ Nga và Ả Rập Xê Út.
Hiện làm việc tại Đại học RUDN (Nga), Luque tiếp tục mô hình của Bokov thiết lập một mạng lưới xuất bản khoa học giả mạo với quy mô xuyên quốc gia. Cả hai đang bị chỉ trích nặng nề của hệ thống công nghiệp xuất bản đang bị lạm dụng tại Nga.
>> Bộ Giáo dục yêu cầu ĐH Huế đánh giá lại nội dung luận án của tiến sĩ bị tố đạo văn
