Sau 5 năm thực thi EVFTA: kim ngạch thương mại Việt Nam – EU bứt tốc gần 300 tỷ USD

Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, đúng vào thời điểm thế giới chịu cú sốc từ đại dịch và chủ nghĩa bảo hộ quay trở lại. Dẫu vậy, sau 5 năm, EVFTA không chỉ vượt qua những hoài nghi ban đầu mà còn trở thành hình mẫu về hợp tác song phương bền vững giữa một nền kinh tế đang phát triển năng động và khối thương mại lớn nhất thế giới.

Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA). Nguồn: Báo Chính phủ

Tăng trưởng ấn tượng: Giao thương gần 300 tỷ USD

Theo số liệu từ EuroCham, tính đến tháng 5/2025, tổng kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đạt 298 tỷ USD, tương đương gần 40% tổng giá trị thương mại tích lũy trong hơn ba thập kỷ qua. Việt Nam vươn lên thành đối tác thương mại lớn nhất của EU tại ASEAN và đứng thứ 16 toàn cầu, còn EU duy trì vị thế là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba, đồng thời là nguồn nhập khẩu lớn thứ tư của Việt Nam.

Cơ cấu hàng hóa xuất – nhập khẩu cũng cho thấy tính bổ sung rõ rệt: Việt Nam xuất khẩu mạnh các mặt hàng điện tử, dệt may, nông sản, nội thất; còn EU cung ứng thiết bị công nghệ cao, dược phẩm, phương tiện vận tải và máy móc chuyên dụng.

Không chỉ là “số liệu đẹp”, EVFTA giúp mở rộng thị trường và cải thiện môi trường kinh doanh. Ngay khi hiệp định có hiệu lực, hơn 70% dòng thuế được xóa bỏ, tiến tới 99% sau lộ trình. Đồng thời, các điều khoản về sở hữu trí tuệ, tính minh bạch pháp lý, và điều kiện tiếp cận thị trường nội địa cũng được nâng tầm rõ rệt, đặc biệt trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững và chuyển đổi số.

Doanh nghiệp hưởng lợi, nhưng không dễ dàng

Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) quý II/2025 do EuroCham công bố cho thấy 66% doanh nghiệp đã tích cực tận dụng EVFTA trong hoạt động giao thương. Đáng chú ý, 50% trong số đó ghi nhận lợi ích từ trung bình đến đáng kể, với mức tăng lợi nhuận ròng trung bình đạt 8,7%, thậm chí có doanh nghiệp đạt tới 25%.

Tuy nhiên, EVFTA không phải “chiếc đũa thần” cho mọi doanh nghiệp. Một trong những rào cản lớn là các quy định về Quy tắc Xuất xứ, điều kiện tiên quyết để được hưởng ưu đãi thuế quan. Trong khi nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nguyên liệu nhập từ nước thứ ba, việc chứng minh xuất xứ hợp lệ trở thành “bài toán hóc búa”.

Dù EVFTA cho phép cộng gộp xuất xứ từ một số đối tác, song thủ tục chứng từ vẫn phức tạp. Khoảng 37% doanh nghiệp phản ánh thường xuyên gặp chênh lệch trong định giá hải quan, yếu tố vừa làm tăng chi phí, vừa bào mòn sức cạnh tranh. Ngoài ra, việc chưa đồng nhất giữa các cơ quan thực thi khiến quá trình áp dụng quy định thiếu nhất quán, gây lúng túng cho doanh nghiệp.

Cải cách thể chế: Việt Nam chủ động hành động

Từ cuối năm 2024, Việt Nam đã bắt đầu triển khai nhiều cải cách mạnh: tinh giản 30% bộ máy hành chính, sáp nhập các đầu mối quản lý nhà nước, ứng dụng công nghệ số như VNeID để định danh doanh nghiệp, và đặc biệt là công bố Chỉ số FTA quốc gia đầu tiên trong năm 2025, do Bộ Công Thương xây dựng.

Đây là công cụ giúp địa phương đo lường hiệu quả hội nhập, từ đó điều chỉnh chính sách theo hướng bền vững và có mục tiêu. Cùng lúc, Việt Nam cũng bắt đầu tập trung hóa quy trình cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O), hướng đến một nền tảng số quốc gia. Riêng năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi, với tổng kim ngạch xuất khẩu vượt 100 tỷ USD, trong đó, xuất khẩu sang EU đạt mức cao kỷ lục 51,7 tỷ USD, tăng 18,4%.

Dẫu vậy, thời gian xử lý C/O vẫn chưa đồng đều, dao động từ dưới 24 giờ đến hơn một tuần. EuroCham kiến nghị Việt Nam mở rộng hình thức đăng ký điện tử, cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ – như nhiều quốc gia EU đã áp dụng – để tiết kiệm thời gian, giảm chi phí và tăng hiệu quả thực thi.

Sau 5 năm thực thi, EVFTA đưa kim ngạch thương mại Việt – EU tiệm cận 300 tỷ USD. Nguồn: Báo Chính

Kỳ vọng chiến lược mới từ EVFTA và EVIPA

Theo Chủ tịch EuroCham Bruno Jaspaert, trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ ngày càng lan rộng, EVFTA là “biểu tượng của niềm tin và tinh thần hợp tác quốc tế”. Với các điều khoản minh bạch, cam kết thị trường mở và hài hòa về pháp lý, hiệp định này đang giúp Việt Nam củng cố vai trò trung tâm trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Không dừng lại ở thương mại hàng hóa, EVFTA đang mở đường cho sự hiện diện sâu rộng hơn của EU tại Việt Nam, thông qua EVIPA, Hiệp định Bảo hộ Đầu tư song phương. Khi được tất cả các nước thành viên EU phê chuẩn, EVIPA sẽ tạo hành lang pháp lý ổn định, thúc đẩy dòng vốn chất lượng cao đổ vào Việt Nam.

Theo Đại sứ EU Julien Guerrier, sau 5 năm, EVFTA không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần xây dựng lòng tin chiến lược. Đây là bước đệm để hai bên hướng đến nâng cấp quan hệ lên “Đối tác Chiến lược Toàn diện”, một kỳ vọng không xa trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào chu kỳ tăng trưởng mới, đầy triển vọng.

Những kết quả tích cực sau 5 năm thực thi EVFTA, từ kim ngạch thương mại gần 300 tỷ USD đến việc Việt Nam trở thành đối tác thương mại hàng đầu của EU tại ASEAN, đang tạo nền tảng vững chắc cho một giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ hơn trong thời gian tới. Với đà cải cách hành chính, hoàn thiện thể chế và nỗ lực bắt nhịp các tiêu chuẩn toàn cầu, Việt Nam đang từng bước khơi thông những “nút thắt” về xuất xứ, thủ tục và năng lực thực thi. Nếu duy trì được động lực này, EVFTA không chỉ là hiệp định thương mại đơn thuần mà còn là đòn bẩy chiến lược giúp Việt Nam tiến sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu và củng cố vị thế trong mạng lưới thương mại đa phương.