Thực hư chuyện Petrodollar sụp đổ: Cường quốc dầu mỏ số 1 thế giới nỗ lực phi USD hóa và chệch khỏi quỹ đạo của Mỹ?

Cuối tuần trước, những người quan tâm đến vị thế của đồng USD trên toàn cầu để ý tới sự kiện thỏa thuận Petrodollar giữa Mỹ và Saudi Arabia đổ vỡ vì không được gia hạn thêm.

“Petrodollar” là cụm từ thường được dùng để miêu tả hệ thống trong đó sử dụng đồng USD để thanh toán các giao dịch mua bán dầu thô trên thị trường quốc tế. Hệ thống này xuất hiện từ đầu những năm 1970, gần như ngay sau khi Mỹ trải qua 2 sự kiện lớn: từ bỏ chế độ bản vị vàng và sau đó là lâm vào cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973.

Theo đó, Saudi Arabia sẽ sử dụng duy nhất đồng USD để niêm yết giá dầu mỏ xuất khẩu, đồng thời dùng toàn bộ nguồn doanh thu thặng dư từ dầu mỏ để đầu tư vào trái phiếu kho bạc Mỹ. Đổi lại, Mỹ cung cấp viện trợ quân sự và bảo vệ Saudi Arabia.

Một số ý kiến cho rằng “ngôi vua” của đồng bạc xanh sẽ lung lay vì quốc gia dầu mỏ hàng đầu thế giới sẽ bán dầu bằng các loại tiền tệ khác, điển hình như nhân dân tệ, thay vì USD.

Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế Pual Donovan của UBS, ở đây đang có một số nhầm lẫn. Những tiếng nói lo ngại chủ yếu được lan truyền để thu hút các nhà đầu tư tiền số và trên thực tế thì quan hệ trao đổi tiền tệ giữa Saudi và Mỹ không có quá nhiều thay đổi.

Câu chuyện về Petrodollar phản ánh một xu hướng đang ngày càng mạnh lên trên thế giới: phi USD hóa

Đầu tiên, lâu nay Saudi vẫn sử dụng các loại ngoại tệ đa dạng chứ không phải chỉ riêng USD để giao dịch dầu mỏ. Hơn nữa, không hề tồn tại thỏa thuận chính thức giữa Mỹ và Saudi Arabia, do đó cũng chẳng thể có thỏa thuận nào hết hạn.

Dẫu vậy, các chuyên gia phân tích cho rằng câu chuyện này vẫn phản ánh một xu hướng đang ngày càng mạnh lên trên thế giới: phi USD hóa. Trong những năm gần đây, Saudi Arabia đã ngày càng rời xa quỹ đạo của Mỹ, thậm chí sẵn sàng hợp tác với những nước như Trung Quốc, Iran và Nga bất chấp sự phản đối của Mỹ. Ở thời điểm hiện tại, đây chỉ là những dịch chuyển nhỏ nhưng vẫn cho thấy tầm ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu đang bị thách thức.

Từ tháng 1/2023, Saudi đã chính thức áp dụng chính sách đẩy mạnh tham gia vào các giao dịch dầu mỏ thanh toán bằng những đồng tiền khác ngoài USD như euro hay nhân dân tệ. Đến giữa năm đó, Saudi bắt đầu nhập khẩu lượng dầu kỷ lục từ Nga, củng cố quan hệ thương mại giữa hai nước.

Trong lúc Washington vẫn cố gắng cô lập Nga khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu với đồng USD là trung tâm, thương mại giữa 2 nước gia tăng càng khiến nhu cầu về các loại tiền tệ khác tăng mạnh. Sau đó, đến tháng 11/2023, Saudi và Trung Quốc ký thỏa thuận hoán đổi tiền tệ được thiết kế để mở rộng sử dụng các đồng nội tệ.

Nhìn qua thì đây không phải là những thỏa thuận lớn. Sau cùng thì đồng nội tệ riyal của Saudi vẫn được neo vào USD. Cũng có thể coi đây là nỗ lực đa dạng hóa để linh hoạt hơn trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị leo thang trên toàn cầu thay vì trốn tránh Mỹ. Tuy nhiên, nhìn rộng hơn thì những diễn biến mới phản ánh Saudi đang dần dịch chuyển ra khỏi trật tự tiền tệ và địa chính trị mà Mỹ đã duy trì trên toàn thế giới suốt từ khi Thế chiến thứ hai kết thúc cho tới nay.

Tháng 3/2023, với Trung Quốc là cầu nối, Saudi thiết lập lại quan hệ ngoại giao với Iran. Vì cùng cạnh tranh tầm ảnh hưởng ở khu vực Vùng Vịnh, lâu nay 2 nước này vẫn ở trong thế đối đầu. Một cách tự nhiên, Washington khuyến khích Saudi giúp đỡ Mỹ cô lập Iran. Mặc dù Mỹ công khai ca ngợi thỏa thuận này, rõ ràng đây là thỏa thuận không có lợi cho tầm ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực.

Mới đây, Thái tử Saudi Mohammad bin Salman đã tới Ngoại trưởng Nizhny Novgorod tới Nga để dự hội nghị BRICS. Saudi Arabia đã được mời gia nhập BRICS – nhóm mới đây thu hút được nhiều chú ý của dư luận quốc tế với tham vọng lập nên trật tự mới đối trọng với Mỹ.

>> Mỹ vững ngôi cường quốc số 1 thế giới, tham vọng phi USD hóa bị 'dội gáo nước lạnh'