Từ thử nghiệm đến vận hành: Doanh nghiệp blockchain cần gì để Nghị quyết 05 đi vào thực tế?

Nghị quyết 05/2025/NQ-CP cho phép thí điểm thị trường tài sản mã hoá trong 5 năm kể từ 09/09/2025, đồng thời đặt “lan can” quản trị chặt chẽ về số lượng đơn vị tham gia, yêu cầu vốn, an toàn thông tin và lưu trữ dữ liệu tại Việt Nam.

Từ đây, thước đo không còn là khẩu hiệu, mà là năng lực đưa sản phẩm đi từ thử nghiệm sang vận hành một cách an toàn, minh bạch và tương thích với hệ sinh thái tài chính hiện hữu.

Chuẩn mực ngay từ ngày đầu

Khác với cách “ai cũng được thử”, Nghị quyết 05 giới hạn tối đa 5 tổ chức cung cấp dịch vụ trong giai đoạn thí điểm. Bên cạnh đó các yêu cầu khắt khe về vốn cũng là thước đo quan trọng để 'lọc' các định chế tài chính muốn tham gia.

Nghị quyết quy định rõ doanh nghiệp vận hành phải có vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng (góp bằng VND), tối thiểu 65% vốn từ tổ chức, trong đó trên 35% do ít nhất hai định chế thuộc nhóm ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, bảo hiểm hoặc doanh nghiệp công nghệ góp; tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa 49%.

Ngoài ra, hệ thống công nghệ phải đạt Cấp độ 4 an toàn thông tin; dữ liệu giao dịch lưu trữ trong nước tối thiểu 10 năm; đội ngũ quản trị – vận hành đạt chuẩn (lãnh đạo có kinh nghiệm tài chính; tối thiểu 10 nhân sự an toàn thông tin đạt chuẩn theo pháp luật và 10 nhân sự có chứng chỉ hành nghề chứng khoán).

“Lan can” thị trường

Về cấu trúc thị trường, nghị quyết yêu cầu giao dịch bằng đồng Việt Nam; quản lý tài khoản chuyên dùng cho nhà đầu tư nước ngoài tại ngân hàng trong nước. Bên cạnh đó, sẽ áp thuế tương tự chứng khoán trong thời gian thí điểm; và cho phép cơ quan quản lý tạm ngừng/đình chỉ khi xuất hiện rủi ro hệ thống.

Thiết kế này biến tài sản mã hoá thành một phần mở rộng có kiểm soát của thị trường tài chính chính quy, thay vì một không gian tự phát.

Đáng chú ý, hoạt động chào bán/phát hành trong thí điểm yêu cầu tài sản cơ sở là tài sản thực (không phải chứng khoán, không phải tiền pháp định) và ở giai đoạn đầu chỉ chào bán cho nhà đầu tư nước ngoài. Giao dịch thứ cấp cũng diễn ra giữa các nhà đầu tư nước ngoài qua tổ chức được cấp phép. Cách làm này vừa quản lý rủi ro trong nước, vừa kiểm định mô hình trước khi mở rộng.

Từ thử nghiệm đến vận hành: doanh nghiệp cần chuẩn bị gì?

Với khung mới, năng lực công nghệ chỉ là điều kiện cần. Để đi xa, doanh nghiệp phải vượt chuẩn tuân thủ và “nối” được với hệ sinh thái tài chính – dữ liệu hiện hữu.

• Thiết kế theo “logic pháp lý”: Sản phẩm gắn với tài sản cơ sở xác định được (tài sản thực, dữ liệu, dịch vụ…), cơ chế định giá minh bạch, công bố thông tin và mục tiêu sử dụng vốn rõ ràng. Quy trình phòng, chống rửa tiền/tài trợ khủng bố phải vận hành tương đương thị trường vốn: định danh khách hàng, giám sát giao dịch, báo cáo giao dịch bất thường, phân quyền kiểm soát nội bộ.
• Dựng “hạ tầng lai” ngay từ kiến trúc: Blockchain không thể đứng riêng. Cần kết nối hạ tầng điện toán đám mây, hệ thống ngân hàng, định danh điện tử (eKYC), lưu ký, kế toán – thuế… với lớp mạng phi tập trung để đáp ứng Cấp độ 4, bảo đảm lưu trữ dữ liệu trong nước và liên thông nghiệp vụ.
• Chuẩn hoá quản trị và báo cáo: Xây đủ bộ quy trình về rủi ro, tự doanh, lưu ký, giám sát giao dịch, công bố thông tin, phòng ngừa xung đột lợi ích… tương thích chuẩn thị trường vốn; kèm sổ cái, nhật ký sự kiện, kiểm toán định kỳ. Ở giai đoạn này, “văn hoá tuân thủ” quan trọng không kém nghiên cứu – phát triển.
• Liên minh tài chính – pháp lý – công nghệ từ sớm: Với yêu cầu vốn lớn và chuẩn an toàn cao, rất khó đi một mình. Hợp tác với ngân hàng, công ty chứng khoán/quỹ, nhà cung cấp hạ tầng đám mây, đơn vị lưu ký – bảo mật và hãng luật sẽ rút ngắn quãng đường từ bản thử nghiệm tới thị trường.

Trên thực tế, một số liên minh giữa định chế tài chính và dự án công nghệ đã hình thành. Chẳng hạn, SSID – cánh tay chuyển đổi số của SSI – chọn U2U Network (một blockchain layer-1) làm đối tác chiến lược để thử nghiệm mô hình “hạ tầng lai”, kết hợp blockchain với tài chính truyền thống. Trường hợp này cho thấy khi doanh nghiệp hội đủ năng lực công nghệ, tính tuân thủ và hệ sinh thái quốc tế, họ không chỉ sẵn sàng bước vào môi trường thử nghiệm có giám sát, mà còn có thể trở thành ứng viên cho giai đoạn vận hành theo khuôn khổ Nghị quyết 05.

Minh bạch dữ liệu vận hành đang thành “chuẩn”

Một xu hướng đáng chú ý là doanh nghiệp công khai bảng chỉ số vận hành: Số giao dịch/ngày, ví hoạt động, hợp đồng thông minh mới, ứng dụng nổi bật… để thị trường theo dõi “mạch đập” mạng lưới theo thời gian.

U2U Network là một trong những dự án “Make in Vietnam” chủ động công khai dạng chỉ số này; đi kèm là các hợp tác thực địa (tích hợp thanh toán, dữ liệu IoT thời gian thực, kết nối dịch vụ truyền thống), cùng sự đồng hành của một định chế tài chính trong nước ở vai trò dẫn dắt vòng vốn sớm.

Cách tiếp cận “minh chứng hơn lời hứa” giúp doanh nghiệp nói bằng dữ liệu thay vì khẩu hiệu — phù hợp bối cảnh tiêu chuẩn tuân thủ ngày càng chặt chẽ.

Những khuyến nghị từ chuyên gia

Các chuyên gia cho rằng, điểm nghẽn có thể nằm ở độ trễ của thông tư/hướng dẫn và quy trình lựa chọn tối đa 5 đơn vị.

Để tránh “đợi hướng dẫn”, doanh nghiệp cũng cần chủ động chuẩn bị, theo lịch trình rõ ràng cho từng mốc. Theo đó, cần chú ý về thành phần hồ sơ, thời hạn xử lý, tiêu chí đánh giá hệ thống công nghệ, cùng các thí điểm quy mô nhỏ theo từng đường dẫn nghiệp vụ (phát hành – lưu ký – giao dịch – thanh toán – báo cáo).

Trước đó, trong phiên họp báo thường kỳ quý III, liên quan đến lĩnh vực tài sản mã hóa, ông Hà Duy Tùng - Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) - cho biết Nghị quyết 05 của Chính phủ đã quy định thí điểm cơ chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các hoạt động trong lĩnh vực này tại Việt Nam. Mục tiêu của cơ chế thử nghiệm là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tổ chức, cá nhân tham gia, đồng thời mở ra hướng phát triển mới cho thị trường.

UBCKNN hiện đang soạn thảo văn bản hướng dẫn về việc cấp phép, xét duyệt cũng như quy trình điều chỉnh, thu hồi giấy phép đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa.

Tuy vậy, ông Tùng cũng cho biết, đến nay chưa có doanh nghiệp nào chính thức nộp hồ sơ đăng ký chính thức. Trước đó UBCKNN cũng thông tin, đã có nhiều doanh nghiệp tiếp xúc cấp kỹ thuật về việc thành lập sàn.

Theo các chuyên gia, để sớm có thể vận hành thị trường giao dịch tài sản mã hoá, thì cả ba bên cùng chạy:

• Doanh nghiệp: Rà soát kiến trúc công nghệ theo Cấp độ 4; hoàn thiện sổ tay phòng, chống rửa tiền/tài trợ khủng bố; chuẩn bị cáo bạch và dữ liệu truy xuất nguồn gốc tài sản cơ sở; ký biên bản ghi nhớ khung với ngân hàng, lưu ký, nhà cung cấp hạ tầng.
• Cơ quan quản lý: Ban hành bộ tiêu chí kỹ thuật và mẫu biểu; công bố thời gian, tiêu chí lựa chọn tối đa 5 đơn vị; thiết kế cơ chế chuyển tiếp sau 5 năm cho mô hình hiệu quả.
• Định chế tài chính – công nghệ: Xây “đường ray” kết nối giữa tài khoản chuyên dùng, lưu ký, đối soát thuế và nền tảng giao dịch; cung cấp dịch vụ hậu kiểm – giám sát như trong thị trường vốn.

Nghị quyết 05 mở làn đường cao tốc, nhưng xe có chạy được hay không phụ thuộc vào năng lực vận hành, kỷ luật tuân thủ và khả năng kết nối hệ sinh thái. Những doanh nghiệp chủ động minh bạch dữ liệu, thử nghiệm có giám sát với đối tác tài chính – công nghệ và xây hạ tầng lai ngay từ đầu — như cách U2U Network đang theo đuổi — có nhiều khả năng đi từ môi trường thử nghiệm tới vận hành thực tế trong khuôn khổ mới.