Vì sao EVN tồn tại khoản lỗ 45.000 tỷ đồng?

Tại Tọa đàm “Phát triển bền vững ngành điện – Những vấn đề đặt ra”, sáng 10/9, câu hỏi về khoản 45.000 tỷ đồng chưa được tính vào chi phí của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang gây tranh luận trên mạng xã hội đã được các lãnh đạo EVN và Bộ Công Thương lý giải cụ thể. Dư luận từng gọi khoản này là “lỗ”, nhưng thực tế nguyên nhân và cơ chế chi phí của EVN không hẳn như vậy.

Cụ thể, Phó Tổng Giám đốc EVN, ông Nguyễn Xuân Nam, cho biết trong hai năm 2022–2023, thế giới chịu ảnh hưởng khủng hoảng chính trị, đặc biệt xung đột Nga – Ukraine, dẫn đến giá nguyên liệu đầu vào tăng đột biến: Than tăng gần 4 lần, khí gần gấp đôi. Trong khi giá đầu vào tăng cao, giá điện bán ra không được điều chỉnh để bù đắp chi phí, nhằm duy trì ổn định kinh tế vĩ mô sau Covid-19.

“Điều này dẫn tới giá bán thấp hơn giá thành, mặc dù EVN đã tiết kiệm chi phí rất nhiều,” ông Nam nói. Năm 2022, giá thành điện là 2.032 đồng/kWh, nhưng giá bán chỉ 1.800 đồng/kWh, tương ứng bán thấp hơn 149 đồng/kWh, với sản lượng điện thương phẩm gần 250 tỷ kWh. Năm 2023, giá bán 1.953 đồng/kWh, giá thành 2.088 đồng/kWh, thấp hơn 135 đồng/kWh.

Kết quả là, 44.000–45.000 tỷ đồng chưa được bù đắp, tồn tại như một khoản chênh lệch chi phí. Đến năm 2024, EVN có lãi một phần, giảm được một số áp lực, nhưng vẫn còn tồn đọng một phần lớn.

EVN hiện chiếm 42% thị phần nguồn điện của Việt Nam (giảm từ 46% năm 2022). Phần điện phải mua từ các đơn vị ngoài EVN có giá cao, trong khi phần điện truyền tải và phân phối chiếm chỉ 16% trong cơ cấu giá thành, nên tiết kiệm chi phí chủ yếu nằm ở khâu phát điện và mua ngoài.

44.000–45.000 tỷ đồng chưa được bù đắp, tồn tại như một khoản chênh lệch chi phí. Đến năm 2024, EVN có lãi một phần, giảm được một số áp lực, nhưng vẫn còn tồn đọng một phần lớn.

Đáng chú ý, thủy điện là nguồn điện giá rẻ nhất lại gần như đã khai thác hết công suất. EVN phải phát triển năng lượng tái tạo và nhiệt điện, khí hỏa lỏng với giá mua gần 4.000 đồng/kWh, trong khi giá bán hiện nay chỉ 2.100 đồng/kWh.

Ông Nam nhấn mạnh, số liệu 2022–2023 đã được Kiểm toán Nhà nước kiểm toán chuyên đề, khẳng định minh bạch, rõ ràng.

Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương, ông Trịnh Quốc Vũ cho biết, trong hai năm 2022–2023, EVN ghi nhận thua lỗ. Để đảm bảo minh bạch, Bộ Công Thương đã thành lập nhiều đoàn kiểm tra giá thành sản xuất, kinh doanh điện, bao gồm đại diện Bộ Tài chính, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hiệp hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, công khai các chi phí của EVN.

Tháng 10/2024, Kiểm toán Nhà nước tiếp tục kiểm toán chuyên đề giá bán điện 2022–2023, khẳng định EVN hoạt động dưới sự điều tiết và giám sát chặt chẽ của Nhà nước, không độc quyền quyết định giá điện.

Để ứng phó thâm hụt, EVN đã phải “thắt lưng buộc bụng”, giảm chi phí đầu tư, bảo dưỡng và vận hành lưới điện truyền tải, phân phối. Tuy nhiên, ông Vũ cảnh báo cách làm này không bền vững, có nguy cơ làm giảm chất lượng vận hành, dẫn tới quá tải và tăng sự cố.

Quan điểm quản lý nhà nước là các chi phí cấu thành giá điện phải được phản ánh đầy đủ, kịp thời, đặc biệt ở khâu lưới truyền tải và phân phối. Trong bối cảnh mục tiêu phát triển kinh tế hai con số, lưới điện cần được củng cố và mở rộng tương xứng với quy mô nguồn điện.