Chưa vội xây dựng 2 'thủ phủ' điện sạch

Bộ Công Thương vừa ban hành quyết định phê duyệt Kế hoạch thực hiện Quy hoạch Phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 điều chỉnh. Trong đó sẽ nghiên cứu xây dựng 2 trung tâm công nghiệp, dịch vụ năng lượng tái tạo (NLTT) liên vùng trong giai đoạn tới năm 2030.

Kỳ vọng lớn nhưng nhiều quan ngại

Trung tâm thứ nhất được Bộ Công Thương đề xuất xây dựng là Trung tâm công nghiệp, dịch vụ NLTT tại Bắc Bộ; đặt ở khu vực Hải Phòng, Quảng Ninh, Thái Bình... và có thể xem xét mở rộng ra các khu vực lân cận trong tương lai. Trung tâm thứ hai là trung tâm công nghiệp, dịch vụ NLTT liên vùng Nam Trung Bộ - Nam Bộ; đặt tại khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP HCM...

Theo Bộ Công Thương, hai trung tâm NLTT nói trên sẽ gồm các nhà máy chế tạo thiết bị phục vụ phát triển NLTT; dịch vụ cảng biển, hậu cần phục vụ xây lắp, vận hành, bảo trì, bảo dưỡng; các KCN xanh, phát thải carbon thấp; các cơ sở nghiên cứu, đào tạo. Việc hình thành 2 trung tâm được kỳ vọng có thể thúc đẩy nghiên cứu và tạo ra các sản phẩm công nghệ lưu trữ năng lượng, giảm giá thành thiết bị điện gió, điện mặt trời.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia bày tỏ quan ngại hệ thống truyền tải điện quốc gia không đáp ứng được nhu cầu truyền tải tăng cao. Hệ thống này đang làm hạn chế khả năng hấp thụ công suất từ các dự án NLTT mới, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn, phải giảm phát điện tái tạo, kéo theo giảm hiệu quả đầu tư và ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển năng lượng xanh.

Theo PGS-TS Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng - ĐH Bách khoa Hà Nội, hạ tầng điện quốc gia hiện là nút thắt lớn cản trở khai thác hiệu quả nguồn NLTT. Việc phát triển không đồng bộ giữa nguồn phát (điện mặt trời, điện gió) và lưới truyền tải đã dẫn đến tình trạng cắt giảm công suất lên tới 30%-40% tại nhiều khu vực như Ninh Thuận, Bình Thuận, Gia Lai, Đắk Lắk...

Ngoài ra, sự thiếu vắng các hệ thống lưu trữ năng lượng (pin lưu trữ, thủy điện tích năng) cũng khiến hệ thống không đủ khả năng vận hành ổn định trong tình huống NLTT chiếm tỉ trọng cao.

Cần tháo gỡ cơ chế giá FIT dành cho năng lượng tái tạo trước khi tính đến xây dựng các thủ phủ “điện sạch” trên cả nước.

Để khắc phục, PGS-TS Đặng Trần Thọ cho rằng cần ban hành cơ chế bắt buộc tích hợp hệ thống lưu trữ năng lượng đối với các dự án NLTT công suất từ 50 MW trở lên. Ngoài ra, nên mở rộng hình thức đầu tư hệ thống truyền tải điện, chẳng hạn đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) hoặc xây dựng, sở hữu và vận hành (BOO).

"Có thể cho phép doanh nghiệp xây dựng trạm biến áp và đường dây đấu nối riêng trong các cụm NLTT - công nghiệp. Quy trình phê duyệt các tuyến truyền tải trên 110 KV cần được rút gọn, đồng thời áp dụng công nghệ số, tự động hóa và phân vùng điều độ để nâng cao năng lực lưới" - ông PGS Thọ gợi ý.

TS Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc chuyên môn Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), nhấn mạnh cần thiết cải thiện khả năng lưu trữ và truyền tải điện từ những vùng có tiềm năng sản xuất lớn như Tây Nguyên và duyên hải Nam Trung Bộ đến các trung tâm phụ tải lớn như TP HCM và Hà Nội. TS Minh cũng cho rằng cần tiếp tục đầu tư đồng bộ cho hạ tầng năng lượng, đặc biệt là hệ thống truyền tải và lưu trữ, gắn với quy hoạch tích hợp điện - đất - biển.

"Việc phát triển NLTT ở quy mô lớn chỉ thực sự hiệu quả khi hệ thống điện có đủ khả năng hấp thụ và phân phối hợp lý. Vì vậy, các dự án truyền tải liên vùng, thủy điện tích năng và lưu trữ điện cần được đưa vào danh mục ưu tiên đầu tư công và hợp tác quốc tế" - TS Minh góp ý.

"Cục máu đông" giá FIT

Theo chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình, NLTT có tính chất phân tán, chỉ trừ khu vực Ninh Thuận có tốc độ gió cao. Do đó, cần có phương án triển khai cụ thể, hiệu quả đối với hai trung tâm năng lượng nêu trên. Chưa kể, giá FIT (biểu giá điện hỗ trợ) đối với các dự án NLTT hiện nay giống như "cục máu đông", nếu không giải quyết được thì thị trường sẽ không thông.

"Mọi kế hoạch, con số, mục tiêu của Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh vẫn đang nằm trên giấy" - ông Bùi Văn Thịnh, Chủ tịch Hiệp hội Điện gió và Điện mặt trời tỉnh Bình Thuận, nói. Theo ông, mối quan tâm trước mắt của các nhà đầu tư là môi trường kinh doanh thông thoáng, giải quyết được vướng mắc về giá FIT, chứ chưa phải câu chuyện xây dựng trung tâm NLTT quy mô lớn.

"Những dự án đầu tư năm 2017-2018 có giá và suất đầu tư khác thời điểm hiện nay. Nhà đầu tư chỉ mong được trả giá mua điện theo đúng giá trị hợp đồng, không lấy mặt bằng giá bây giờ để tính" - ông Thịnh nêu thực tế.

Liên quan những vướng mắc trên, Bộ Công Thương đã có báo cáo gửi Thủ tướng nêu rõ việc thỏa thuận, ký hợp đồng mua bán điện, công nhận ngày vận hành thương mại (COD) của dự án điện mặt trời, điện gió thuộc thẩm quyền của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Do vậy, EVN có trách nhiệm phối hợp với các chủ đầu tư đưa ra phương án quyết định, thống nhất giá FIT được hưởng cho các dự án.

Bộ Công Thương kiến nghị Thủ tướng xem xét chỉ đạo EVN khẩn trương giải quyết vướng mắc, thống nhất với chủ đầu tư các dự án điện gió, điện mặt trời về COD và giá FIT, báo cáo bộ để tổng hợp trước ngày 5-6.

>>Lộ diện hai quốc gia cùng Việt Nam phát triển ​​​​​​​siêu dự án điện sạch thông qua cáp ngầm xuyên biên giới