'Chúng tôi không phải con bài mặc cả thuế quan': Bò Mỹ, gạo Mỹ và nỗi tuyệt vọng của nông dân Hàn Quốc

Ông Lee Jongtae, 62 tuổi, đã nuôi bò và trồng lúa cùng gia đình hơn 15 năm tại vùng nông thôn Cheonan, gần thủ đô Seoul. Giờ đây, cả hai ngành nghề mà ông dựa vào để sinh sống đều bị đe dọa, khi chính quyền Tổng thống Lee Jae Myung – mới nhậm chức được hai tháng – cân nhắc cho phép Mỹ tiếp cận sâu hơn vào thị trường thịt bò và gạo của Hàn Quốc, một chủ đề cực kỳ nhạy cảm về mặt chính trị, từng gây ra làn sóng biểu tình rầm rộ hồi năm 2008.

“Chuyện này làm tôi mất ngủ – chỉ nghĩ đến thôi là máu tôi sôi lên rồi”, ông Lee nói, trong lúc kiểm tra khoảng 400 con bò của mình. Ông từng xuống đường biểu tình gần 20 năm trước. “Đây có lẽ là cuộc khủng hoảng lớn nhất kể từ khi tôi bắt đầu làm nông”.

Ngay trước hạn chót 1/8, ông Trump đã tuyên bố đạt được thỏa thuận với Hàn Quốc, trong đó quốc gia châu Á được hưởng mức thuế 15%, đổi lại hàng hóa Mỹ vào đây sẽ không bị đánh thuế.

Hàng nghìn nông dân hiện đang lo sợ sẽ bị bỏ lại phía sau vì điều này. Tuy nhiên, so với năm 2008 – khi hơn một triệu người đổ ra đường ở Seoul – sức ảnh hưởng chính trị của giới nông dân hiện nay đã suy giảm, trong khi các ngành công nghiệp như bán dẫn và ô tô ngày càng đóng vai trò chủ đạo.

Dù vậy, những nhượng bộ của Tổng thống Lee có nguy cơ phá vỡ “tuần trăng mật chính trị” ngay đầu nhiệm kỳ, làm mất lòng nông dân và gây chia rẽ trong nội bộ đảng cầm quyền. Chiến thắng của ông Lee trong cuộc bầu cử tháng 6 – sau nhiều tháng bất ổn chính trị – đã tạo cú hích lớn cho niềm tin của người dân và nhà đầu tư, đưa chứng khoán lên mức cao kỷ lục. Nhưng nền kinh tế vẫn đang mong manh, vừa mới thoát khỏi suy thoái, và đang bị đe dọa bởi nguy cơ thuế quan từ Mỹ.

Giới nông dân lo ngại họ sẽ là đối tượng phải trả giá cho thỏa thuận này, khi chính phủ Seoul tìm cách đưa ra một “món quà” khiến lực lượng ủng hộ chính của ông Trump hài lòng. Tổng thống Lee có thể sẽ chứng kiến tỷ lệ ủng hộ giảm, đặc biệt nếu các nhượng bộ nông nghiệp làm dấy lên làn sóng phản đối tương tự như năm 2008.

Hàn Quốc hiện đã có hiệp định thương mại tự do với Mỹ, và các tập đoàn lớn của nước này đã cam kết đầu tư hàng chục tỷ USD vào Mỹ trong khuôn khổ đàm phán. Seoul cũng dự kiến sẽ tăng nhập khẩu năng lượng từ Mỹ, xem xét các quy định số bị Washington chỉ trích và tìm kiếm hợp tác trong lĩnh vực đóng tàu, quốc phòng.

Tuy nhiên, khi hạn chót đến gần, áp lực gia tăng với Hàn Quốc trong việc phải đưa ra nhượng bộ nhiều hơn. Căng thẳng tăng cao hơn nữa sau khi Nhật Bản đạt được thỏa thuận hạ thuế suất nhập khẩu xuống 15%. Nếu không có nhượng bộ, Hàn Quốc sẽ ở vào thế bất lợi cạnh tranh trong các ngành xuất khẩu then chốt như ô tô.

Việc bàn đến vấn đề tiếp cận thị trường nông nghiệp là chủ đề đầy rủi ro chính trị nhưng lại có giá trị chiến lược. Các biện pháp có thể bao gồm dỡ bỏ lệnh cấm thịt bò Mỹ từ bò trên 30 tháng tuổi và mở rộng hạn ngạch nhập khẩu gạo từ Mỹ – những động thái sẽ tác động trực tiếp đến nông dân như ông Lee.

Cơn ác mộng chính trị đầu tiên của Tổng thống Lee?

Sự bất mãn của giới nông dân có thể trở thành trở ngại lớn đầu tiên trong nhiệm kỳ của Tổng thống Lee. Nếu dư luận cho rằng các lợi ích cốt lõi của công chúng bị hy sinh, điều này có thể nhanh chóng làm xói mòn niềm tin và gây phản kháng từ nội bộ đảng của ông.

Bài học cảnh báo đến từ chính quyền cựu Tổng thống Lee Myung-bak. Năm 2008, ông bị cáo buộc nhượng bộ quá mức với Mỹ khi vừa mới lên nắm quyền. Việc dỡ bỏ lệnh cấm nhập khẩu thịt bò Mỹ – vốn liên quan đến lo ngại bệnh bò điên – đã thổi bùng tranh cãi về an toàn thực phẩm, niềm tự hào dân tộc và áp lực từ Washington. Hàng chục nghìn người biểu tình, các cuộc tuần hành bằng nến và xe kéo diễn ra trong nhiều tuần, khiến tỷ lệ ủng hộ chính phủ rơi tự do và buộc Hàn Quốc phải đàm phán lại các điều khoản.

“Đây là vấn đề cực kỳ nhạy cảm”, ông Kichang Chung, luật sư cao cấp chuyên về tranh chấp thương mại quốc tế tại hãng luật Lee & Ko, nói trong một cuộc phỏng vấn. “Chủ đề thịt bò từng gây ra bất ổn chính trị lớn cách đây 20 năm. Nhưng việc Hàn Quốc dám đưa nó trở lại bàn đàm phán với Mỹ là một tín hiệu đáng chú ý”.

Lượng thịt bò Mỹ tràn vào Hàn Quốc ngày càng lớn

Năm 2024, Hàn Quốc nhập khẩu 493.452 tấn thịt bò – gần gấp 1,7 lần sản lượng thịt bò nội địa (hanwoo). Trong đó, hơn một nửa đến từ Mỹ. Theo số liệu của Liên đoàn Xuất khẩu Thịt Mỹ, Hàn Quốc là khách hàng mua thịt bò Mỹ lớn nhất thế giới với tổng giá trị khoảng 2,2 tỷ USD trong năm 2024.

Theo thỏa thuận thương mại với Mỹ dưới thời ông Lee Myung-bak, mức thuế 40% áp lên thịt bò Mỹ đã được cắt giảm dần trong vòng 15 năm. Hiện mức thuế còn lại là 2,6% trong năm 2025 và sẽ về 0% từ năm sau.

Hàn Quốc có mức tiêu thụ thịt bò bình quân đầu người cao hàng đầu châu Á, theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc. Thịt bò được dùng phổ biến trong các món nướng, xào, ướp như bulgogi, galbi hay ninh trong súp gomtang – món ăn được ví như “canh gà cho tâm hồn” của người Hàn.

Nhờ lợi thế quy mô, thịt bò Mỹ có giá cạnh tranh khoảng 9 USD/kg, thấp hơn đáng kể so với hơn 13 USD/kg của thịt bò nội địa hanwoo – theo dữ liệu hải quan tháng 5.

“Người trẻ có ngân sách eo hẹp giờ đã chuyển sang chọn thịt bò Mỹ", ông Lee Jongtae nói. Ông sống ở Cheonan – khu vực mang tính “thăm dò lòng dân” nơi hơn một nửa cử tri bỏ phiếu cho ông Lee Jae Myung. “Nếu các rào cản bị nới lỏng thêm, chúng tôi sẽ bị tổn thương nghiêm trọng”.

Áp lực chi phí và sự phản bội

Giá thịt bò hanwoo cao hơn do đặc điểm khác biệt – với vân mỡ dày, được phân hạng theo hệ thống chất lượng do chính phủ thiết lập. Tuy nhiên, ông Lee cho biết biên lợi nhuận của ông đã giảm hơn 30% khi chi phí nuôi hanwoo hạng cao liên tục tăng. Để tiết kiệm, ông bắt đầu trồng lúa làm thức ăn cho bò, đầu tư vào máy kéo và kho trữ – nhưng vẫn chìm trong nợ nần.

Giá thịt bò hanwoo lại giảm những năm gần đây, khiến nông dân càng thêm kiệt quệ, dễ tổn thương trước bất kỳ thay đổi nào về chính sách thị trường.

“Tôi từng muốn truyền lại trang trại này cho con trai mình, nhưng giờ tôi hối hận vì đã kéo nó vào đây", ông Lee nói. “Muốn bước tiếp thì ít nhất cũng phải thấy được một tia hy vọng – nhưng hiện tại thì hoàn toàn là bóng tối”.

Nhận thấy tính nhạy cảm chính trị từ việc mở rộng nhập khẩu thịt bò và gạo Mỹ, các nghị sĩ đảng Dân chủ của Tổng thống Lee đã ra tuyên bố hiếm hoi phản đối chính phủ và cam kết “bảo vệ nông dân đến cùng”.

“Nông nghiệp và vùng nông thôn của chúng ta đã một mình gánh chịu hậu quả của các đàm phán thương mại quốc tế suốt 30 năm qua”, các nghị sĩ trong Ủy ban Nông nghiệp của Quốc hội viết. “Hệ quả – từ giảm tỷ lệ tự túc lương thực, nợ nần chồng chất và sự biến mất của làng quê – vẫn chưa được khắc phục”.

Trong lúc các nhà đàm phán vẫn đang nỗ lực tìm điểm chung, ông Lee dường như sẽ tận dụng quyền kiểm soát Quốc hội của đảng mình để xoa dịu nông dân, cân bằng áp lực từ trong và ngoài nước. Quốc hội có thể thông qua Luật Gạo mới ngay tuần tới – yêu cầu chính phủ mua gạo dư thừa trong một số điều kiện nhất định – một dự luật từng bị cựu Tổng thống Yoon Suk Yeol phủ quyết.

“Chúng tôi đang cố gắng hết sức để hạn chế tối đa nhượng bộ và bảo vệ ngành trong nước”, ông Woo Sang-ho – cố vấn Tổng thống – phát biểu hôm thứ Hai, thừa nhận rằng các nhà đàm phán Hàn Quốc đang chịu sức ép mạnh mẽ từ Mỹ về nông sản.

Lần này, Hàn Quốc ít nhất có thể lập luận rằng họ không phải là nước duy nhất bị Mỹ gây sức ép, trong bối cảnh ông Trump muốn tái định hình trật tự thương mại toàn cầu. Họ cũng có thể chỉ ra rằng các quốc gia khác như Úc đã chấp nhận nhượng bộ trong vấn đề thịt bò.

Tuy nhiên, phần lớn các ngành của kinh tế Hàn Quốc đều đang chịu tổn thất từ làn sóng thuế quan của ông Trump, khiến ngành nông nghiệp khó có thể đòi được miễn trừ. Xét về tổng thể, nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 1,5% GDP, trong khi ngành ô tô và bán dẫn – chiếm hơn 40% kim ngạch xuất khẩu – là chủ lực. Riêng bán dẫn chiếm khoảng 21% xuất khẩu năm ngoái, còn ô tô là khoảng 10%.

Sức mạnh biểu tình của giới nông dân cũng đã yếu đi so với năm 2008. Cuối năm 2024, nông dân chỉ chiếm 4% dân số, trong đó gần 70% trên 60 tuổi. Dù vậy, đây vẫn là nhóm cử tri có tổ chức cao và còn giữ được ảnh hưởng chính trị nhất định với Tổng thống Lee.

Gạo mang tính biểu tượng cao hơn nữa trong văn hóa Hàn Quốc. Nước này áp thuế lên đến 513% đối với lượng gạo nhập khẩu vượt hạn ngạch 410.000 tấn mỗi năm – trong đó khoảng 1/3 đến từ Mỹ.

Dù tiêu thụ gạo giảm vì già hóa dân số và thay đổi thói quen ăn uống, chính phủ vẫn phải mua lượng gạo dư thừa và hỗ trợ tài chính cho nông dân chuyển sang trồng cây khác. Năm nay, Hàn Quốc còn triển khai kế hoạch giảm diện tích trồng lúa đến 80.000 hecta.

Trong bối cảnh đó, ý tưởng nhập thêm gạo Mỹ bị nhiều nông dân coi là phản cảm, vì nó làm tăng thêm nguồn cung dư thừa và phụ thuộc vào trợ cấp – một giải pháp mang tính tạm thời, không đảm bảo tính bền vững.

Ông Song Taesung, 54 tuổi, nông dân trồng lúa ở Cheonan, nói ông cảm thấy bị phản bội khi Bộ trưởng Thương mại Yeo Han-koo cho rằng “nhượng bộ nông nghiệp luôn là đau đớn, nhưng đôi khi là cần thiết về mặt chiến lược”.

“Chính ông Lee là người chỉ trích chính quyền Yoon vì không bảo vệ nông dân – giờ ông lại muốn nhập thêm gạo Mỹ?”, ông Song nói. “Đây không chỉ là lừa dối – mà là phản bội hoàn toàn”.

Ngay sau phát ngôn của ông Yeo, các cuộc biểu tình đã nổ ra khắp cả nước, khi các nhóm nông dân cáo buộc chính phủ dùng sinh kế của họ làm con bài mặc cả.

Cả hai nông dân – ông Lee và ông Song – đều tuyên bố sẵn sàng xuống đường một lần nữa.

“Đúng là động thái này sẽ giúp ông Trump ghi điểm với cử tri nông thôn ở Mỹ”, ông Song nói. “Nhưng với chúng tôi, đây là chuyện sống còn – thật đau lòng khi bị biến thành công cụ chính trị”.