Đề xuất phạt hành chính cao nhất 2 tỷ đồng với vi phạm liên quan trí tuệ nhân tạo

Sáng 21/11, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, đã trình bày dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) tại Quốc hội.

Dự luật được thiết kế theo hướng khung, chỉ quy định những nguyên tắc cốt lõi, tạo không gian linh hoạt để công nghệ phát triển nhanh, đồng thời bảo đảm không chồng chéo với các luật hiện hành.

Luật điều chỉnh toàn bộ hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng AI tại Việt Nam, áp dụng cả với tổ chức, cá nhân nước ngoài nếu sản phẩm AI của họ tác động tại Việt Nam. Các hệ thống dùng riêng cho quốc phòng, an ninh được loại trừ nhằm bảo đảm bí mật nghiệp vụ, song nếu sử dụng cho mục đích dân sự vẫn phải tuân thủ quy định chung. Nguyên tắc xuyên suốt của dự thảo là phát triển vì con người, lấy con người làm trung tâm.

Dự thảo luật gồm 8 chương, 36 điều, tập trung vào nguyên tắc, phạm vi điều chỉnh và các chính sách lớn nhằm thúc đẩy phát triển AI. Một điểm đáng lưu ý là dự luật dành riêng một chương về ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực.

Trong đó, Chiến lược quốc gia về AI được xây dựng và cập nhật định kỳ ít nhất 3 năm một lần. Các chính sách hỗ trợ gồm ưu tiên mua sắm công đối với sản phẩm AI trong nước, ưu đãi về thuế, tín dụng; đặc biệt, doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như doanh nghiệp khởi nghiệp, được ưu tiên truy cập dữ liệu và hưởng chính sách hỗ trợ.

Đồng thời, nhà nước triển khai Chương trình quốc gia phát triển nhân lực AI, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, tích hợp nội dung cơ bản về AI, tư duy tính toán, kỹ năng số và đạo đức công nghệ vào giáo dục phổ thông. Khung đạo đức quốc gia về AI cũng được ban hành để đảm bảo hệ thống được phát triển và sử dụng an toàn, không thiên lệch, tôn trọng các giá trị nhân văn.

Một cơ chế quan trọng khác là "sandbox" - thử nghiệm AI có kiểm soát. Tổ chức, cá nhân hoàn thành thử nghiệm thành công có thể áp dụng thủ tục rút gọn trong đánh giá sự phù hợp và được ưu tiên tiếp cận hỗ trợ tài chính từ Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia. Dự luật lần đầu tiên đưa ra khung quản lý cho mô hình AI đa dụng, bao gồm cả mô hình nguồn mở, yêu cầu nhà phát triển đảm bảo mức độ an toàn, minh bạch cơ bản và đánh giá rủi ro trước khi cung cấp. Các tổ chức, cá nhân sử dụng mô hình đa dụng, dù trong hay ngoài nước, phải thực hiện đánh giá và gắn cảnh báo phù hợp khi xây dựng sản phẩm, dịch vụ AI.

Về cơ chế quản lý rủi ro, dự luật phân loại hệ thống AI thành bốn mức: rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp. Các hệ thống rủi ro không chấp nhận được bị cấm hoàn toàn, gồm hệ thống tạo nội dung giả mạo để lừa dối, thao túng, gây tổn hại nghiêm trọng, lợi dụng nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em, người cao tuổi, hoặc gây nguy cơ đe dọa an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội. Nhà cung cấp phải tự đánh giá, phân loại trước khi lưu hành hệ thống và chịu trách nhiệm về kết quả; với rủi ro trung bình và cao, doanh nghiệp phải thông báo cho Bộ Khoa học và Công nghệ để theo dõi.

Về trách nhiệm pháp lý và chế tài, hệ thống AI rủi ro cao được xác định là "nguồn nguy hiểm cao độ", nhà cung cấp và bên triển khai phải bồi thường thiệt hại kể cả khi không có lỗi, trừ trường hợp được miễn trừ theo Bộ luật Dân sự. Khi có nhiều chủ thể tham gia, trách nhiệm được phân định dựa trên mức độ kiểm soát rủi ro và khả năng dự báo của từng bên. Mức phạt hành chính tối đa lên đến 2 tỷ đồng với tổ chức, 1 tỷ đồng với cá nhân; với các hành vi vi phạm nghiêm trọng, mức phạt có thể lên đến 2% doanh thu năm trước liền kề. Cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ pháp luật AI, yêu cầu các bên cung cấp hồ sơ, dữ liệu để xác định nguyên nhân vi phạm hoặc phân định trách nhiệm.

Đại diện cơ quan thẩm tra dự luật, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải nhất trí với sự cần thiết ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo với các cơ sở trình bày trong Tờ trình của Chính phủ.

Cơ quan thẩm tra đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, đánh giá kỹ hơn mức độ thể chế hóa các chủ trương, định hướng của Đảng, đặc biệt là về phát triển trí tuệ nhân tạo vì con người, vì phát triển bền vững; nâng cao năng suất lao động thông qua ứng dụng trí tuệ nhân tạo và cơ chế huy động nguồn lực xã hội, hợp tác công - tư trong phát triển hạ tầng dữ liệu, tính toán hiệu năng cao và đào tạo nhân lực trí tuệ nhân tạo…

Mục tiêu là Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo đến năm 2030; thuộc nhóm 10 nước dẫn đầu thế giới về phát triển và triển khai các giải pháp trí tuệ nhân tạo mang lợi ích cao cho xã hội, người dân và quản trị hiện đại.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cũng cho rằng nhiều nội dung cần tiếp tục làm rõ. Theo bà, việc phân loại rủi ro hiện chưa có tiêu chí định tính, định lượng cụ thể; các biện pháp quản lý tương ứng với từng mức rủi ro cũng chưa được thiết kế đầy đủ, dễ khiến doanh nghiệp lúng túng khi thực hiện.

Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo đảm chất lượng dữ liệu phục vụ AI, gồm dữ liệu "đúng - đủ - sạch - cập nhật" và cơ chế kết nối, chia sẻ để tránh phân tán; đồng thời quy định rõ yêu cầu về an ninh mạng và bảo vệ hạ tầng AI quốc gia.

Ủy ban cũng lưu ý nhiều vấn đề pháp lý của AI có thể gây tranh chấp phức tạp, như trách nhiệm giữa các chủ thể trong chuỗi giá trị, nhất là với doanh nghiệp nước ngoài cung cấp dịch vụ xuyên biên giới; phân biệt hành vi cố ý, vô ý hoặc lỗi do giới hạn kỹ thuật. Một số lĩnh vực có liên quan mật thiết như quyền tác giả, sử dụng dữ liệu nghiên cứu, hay thử nghiệm các mô hình mới trong đại học, viện nghiên cứu... cũng cần được bổ sung để tránh khoảng trống pháp lý.

Quốc hội sẽ thảo luận dự án Luật Trí tuệ nhân tạo vào ngày 27/11 và dự kiến thông qua vào ngày 11/12, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý, thúc đẩy AI phát triển đồng bộ, an toàn và hướng đến lợi ích con người.