Doanh nghiệp loay hoay trong 'ma trận' thủ tục điện mặt trời mái nhà

Mỗi tỉnh một kiểu, doanh nghiệp mệt mỏi vì giấy tờ

Điểm nghẽn lớn nhất nằm ở sự thiếu thống nhất giữa quy định của chính sách và cách thực thi tại địa phương. Không ít doanh nghiệp cho biết họ sẵn sàng đầu tư, nhưng hồ sơ bị yêu cầu bổ sung liên tục, khiến dự án kéo dài.

Trao đổi với PV Tiền Phong, lãnh đạo một doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản lớn ở miền Trung cho biết, hoạt động nuôi trồng thủy sản phải sử dụng một phần hoặc toàn bộ nguồn điện diesel đắt tiền, loại nhiên liệu đắt đỏ và gây ô nhiễm. Do đó, việc lắp điện mặt trời kết hợp hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) được xem là giải pháp để giảm chi phí sản xuất và tránh tác động tiêu cực tới hệ sinh thái.

Thế nhưng, các dự án đầu tư hàng tỷ đồng của doanh nghiệp tại các vùng nuôi, trang trại đang bị tắc vì quy chuẩn kỹ thuật và phòng cháy chữa cháy (PCCC) mỗi tỉnh một kiểu.

“Có nơi chấp nhận bản thiết kế, nơi khác yêu cầu điều chỉnh; có tỉnh xét duyệt PCCC theo một bộ tiêu chí, tỉnh khác lại áp dụng tiêu chuẩn khác. Doanh nghiệp phải chờ hàng tháng để thẩm duyệt, thậm chí dừng thi công giữa chừng vì bị yêu cầu thay đổi hồ sơ”, vị lãnh đạo cho hay.

Ông Nguyễn Xuân Thắng - Tổng Giám đốc Schaeffler Việt Nam, nhà đầu tư đến từ Đức - cho biết, Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng sạch như điện mặt trời. Tuy nhiên, doanh nghiệp FDI vẫn gặp khó trong tiếp cận nguồn năng lượng này do hạ tầng lưới điện chưa đồng bộ để hấp thụ nguồn tái tạo, và các quy định về đấu nối, dự phòng lưới điện còn thiếu rõ ràng.

“Doanh nghiệp muốn chuyển đổi xanh nhưng không biết bắt đầu từ đâu”, ông Thắng nói.

Tình trạng nhiêu khê không chỉ cản trở khối doanh nghiệp đầu tư BESS, mà ngay cả hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ lắp dưới 100 kW cũng rơi vào vòng xoáy thủ tục. Dù luật chuyên ngành không quy định, một số địa phương vẫn yêu cầu giấy phép xây dựng, thẩm duyệt PCCC và hồ sơ môi trường, gây quá tải cho người dân và doanh nghiệp. Giải pháp tự sản - tự tiêu đơn giản vô tình trở thành gánh nặng giấy tờ.

“Thay vì tạo thuận lợi để khuyến khích tự sản - tự tiêu, nhiều khu vực lại đang vô tình khiến người dân và doanh nghiệp nản lòng”, một doanh nghiệp chia sẻ.

Doanh nghiệp vừa và nhỏ bị ‘bỏ lại phía sau’

Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) - đánh giá, điện mặt trời mái nhà có tiềm năng rất lớn, nhưng đến nay nhiều doanh nghiệp vẫn “không biết phải làm theo quy định nào”. Theo ông Phòng, hệ thống văn bản hướng dẫn thiếu nhất quán đang khiến doanh nghiệp, đặc biệt trong khu công nghiệp, loay hoay khi muốn triển khai.

Thực tế cho thấy, nếu các tập đoàn lớn có thể tự đầu tư hoặc tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), thì doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhóm năng động nhất và chiếm tỉ trọng lớn nhất trong nền sản xuất lại gần như không thể tiếp cận năng lượng tái tạo.

“Các doanh nghiệp thiếu vốn đầu tư ban đầu, thiếu chuyên môn vận hành, bảo trì hệ thống, và nhiều đơn vị không sở hữu mái nhà xưởng do thuê mặt bằng sản xuất. Trong khi đó, thị trường quốc tế ngày càng khắt khe với tiêu chuẩn carbon; doanh nghiệp xuất khẩu chậm chuyển đổi sang năng lượng sạch nguy cơ tăng chi phí sản xuất, giảm sức cạnh tranh, thậm chí mất hợp đồng”, ông Phòng nói.

Hiệp hội Năng lượng tái tạo TPHCM cho biết có nhiều doanh nghiệp đang mong muốn lắp điện mặt trời mái nhà để đáp ứng tiêu chí môi trường của các thị trường xuất khẩu, nhưng thủ tục đăng ký, đấu nối, vận hành kéo dài do thiếu đồng bộ, làm trôi cơ hội chuyển đổi xanh.

Nếu cơ chế tiếp tục chậm thay đổi, hậu quả sẽ không chỉ dừng ở việc doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội tiết kiệm chi phí, mà còn đánh mất lợi thế cạnh tranh trong thời đại xanh.

Để khai thông điểm nghẽn, Hiệp hội Năng lượng tái tạo TPHCM đề xuất cần sớm ban hành bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn thống nhất toàn quốc cho điện mặt trời mái nhà và BESS, đặc biệt về PCCC, để chấm dứt tình trạng “mỗi tỉnh một kiểu”; hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình ESCO (dịch vụ năng lượng), để hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận năng lượng sạch mà không phải bỏ vốn ban đầu; khơi thông tín dụng xanh, công nhận hệ thống điện mặt trời và BESS là tài sản thế chấp nhằm thúc đẩy đầu tư.