Giành giật thu mua trái cây tỷ USD

Tranh mua tranh bán

Mở cửa được thị trường tiêu thụ sầu riêng lớn nhất là Trung Quốc, từ tháng 9/2022 đến nay, giá sầu riêng của Việt Nam tăng vọt và neo ở mức cao. Tại các vùng trồng, chi phí sản xuất 1kg sầu riêng chỉ 20.000 đồng, nhưng giá hiện lên mức 50.000-90.000 đồng/kg tuỳ loại, nông dân thu lãi khủng.

Tại Diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam” sáng 11/9, ông Vũ Đức Côn - Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Đắk Lắk - thừa nhận, sầu riêng đang là “vua của các loại quả” nên ngay cả một số tỉnh như Lào Cai, Sơn La cũng trồng thử nghiệm.

Những tháng đầu năm là mùa nghịch, giá sầu riêng lên tới 150.000-200.000 đồng/kg. Vào chính vụ, giá sầu riêng không biến động nhiều. Đây cũng là lúc sầu riêng Việt Nam trùng với mùa vụ của một số nước khu vực là Thái Lan, Malaysia.

“Sầu riêng tại Tây Nguyên gần như thu hoạch cuối cùng so với cả nước cũng như các quốc gia lân cận, nên giá luôn khá cao”, ông Côn nói.

Theo ông, ở Đắk Lắk có 3 hình thức thu mua sầu riêng. Thứ nhất, một số doanh nghiệp đặt cọc với người sản xuất, cách thời điểm thu hoạch 1-2 tháng bằng hợp đồng mua bán. Số tiền đặt cọc khoảng 30% giá trị theo sản lượng bán xô tại vườn.

Thứ hai, một số hộ tự chốt giá với doanh nghiệp tại thời điểm sầu riêng bắt đầu ra hoa do người dân cần tiền để đầu tư phân bón, thuốc BVTV... chăm sóc cây.

Thứ ba, một số đối tượng thương lái, "cò" vào tận vườn để chốt giá 80.000-90.000 đồng/kg. Ông Côn cho rằng, hình thức này đang gây nhiễu loạn thị trường.

Ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại của Tập đoàn Vạn Hòa Holding, cho biết doanh nghiệp liên kết sản xuất với người nông dân, trong đó có chính sách đào tạo tập huấn, nâng cao năng lực sản xuất, xây dựng mã số vùng trồng, hỗ trợ vốn 50 triệu đồng/ha.

Trải qua các vụ sầu riêng ở vùng miền Tây, miền Đông lên Tây Nguyên, kế hoạch liên kết thất bại hoàn toàn và doanh nghiệp đang phải đi thu hồi vốn hỗ trợ nông dân.

“Tập đoàn có hợp đồng bao tiêu liên kết. Trong hợp đồng có đánh giá tỷ lệ quả, chốt giá trước 15-20 ngày để thu hoạch. Song, trước thời điểm thu hoạch 2 tháng, thương lái, 'cò' ồ ạt xuống các vườn để chốt, cọc hàng. Nông dân không chịu nổi khi sáng ông A. vào trả 90.000 đồng/kg, chiều ông B. lại trả 95.000, thậm chí 100.000 đồng/kg. Cứ thổi giá lên thôi”, ông Trung bức xúc.

Theo ông Trung, nếu giá thuận tự nhiên, việc mua bán vẫn diễn ra bình thường. Khi giá xuống, thương lái, 'cò' sẽ đề nghị xuống giá hoặc cứ duy trì neo trái ở vườn, điều này chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng tới người dân. Cuối cùng, nông dân vẫn chịu thiệt thòi.

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Tân Lập Đông (Đắk Lắk), thông tin, việc tranh mua, tranh bán diễn ra thường xuyên. Ngay cả các doanh nghiệp trong nước cũng đang "đánh nhau" và tự thua trên sân nhà.

Ngoài ra, ông Chiến cũng nhận xét, việc mua bán mã số vùng trồng hiện nay quá đơn giản. Có những đơn vị “không cần làm gì” vẫn tham gia vào chuỗi cung ứng. Cụ thể, doanh nghiệp trả giá nào, họ sẵn sàng trả thêm 2.000 đồng/kg để mua sầu từ người dân.

Thay vì đối đầu, cần bắt tay hợp tác

Bà Nguyễn Thị Thành Thực, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Công nghệ Auto Agri, nêu thực trạng, khi làm ăn với thị trường Trung Quốc hay bất kỳ thị trường nào, cơ bản là phải tuân thủ quy định pháp luật của thị trường đó.

Áp lực thị trường, nguồn cung hàng hóa đang tạo ra tiêu cực trong việc cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng. Bà Thực cho rằng, nông dân, HTX, doanh nghiệp không nên thỏa hiệp với tiêu cực, cùng bảo vệ ngành hàng.

Ông Nông Ngọc Trung, Chủ tịch HĐQT Công ty Cánh đồng vàng (Lạng Sơn), chỉ rõ, một số doanh nghiệp, tổ chức cá nhân không hiểu biết về sầu riêng thi nhau nhảy vào làm, nâng giá và làm xáo trộn thị trường. Đây là sự cạnh tranh không lành mạnh.

Với tiềm năng tại thị trường Trung Quốc, ông Trung nhấn mạnh, các doanh nghiệp cần có tư duy “bắt tay”, đồng hành cùng đưa sầu riêng vào thị trường này thay vì đối đầu, cạnh tranh nhau về giá.

Để ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững, các chuyên gia và cơ quan chức đề cập tới câu chuyện chuỗi liên kết trong sản xuất, về vấn đề quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, xem xét ban hành quy định tiêu chuẩn chất lượng trái sầu, tránh tình trạng cắt non...

Bộ trưởng NN-PTNT Lê Minh Hoan mong muốn cộng đồng doanh nghiệp, người dân trồng sầu riêng, cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương, bên cạnh sự háo hức khi có cơ hội xuất khẩu sầu riêng chính ngạch cũng cần lường trước những khó khăn, thách thức.

Trước đây, có nhiều ngành hàng tiềm năng, ban đầu doanh nghiệp, người dân rất hào hứng phát triển nhưng sau đó lại rơi vào bi kịch vì chúng ta nghĩ về thời cơ nhiều hơn là nhận diện thách thức.

Theo Bộ trưởng, chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn thể hiện qua “hợp tác - liên kết - thị trường”. Do đó, phải tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững, trong đó phải có sự hiện diện của cả sản xuất và tiêu thụ. Ông nhấn mạnh, tổ chức lại sản xuất không đơn thuần chỉ là cải tiến kỹ thuật gieo trồng mà là tạo ra không gian để nông dân, doanh nghiệp ngồi lại với nhau.

Muốn ngành hàng phát triển hiệu quả phải bắt đầu từ sản xuất, nghĩa là doanh nghiệp đến với người dân ngay từ khi xuống giống để hướng dẫn, tạo niềm tin. Còn nếu liên kết từ khâu tiêu thụ thì lại rơi vào mối quan hệ thuận mua vừa bán.

Các doanh nghiệp cần thấm nhuần tư tưởng kinh doanh, buôn bán sầu riêng không chỉ vì lợi nhuận mà còn là trách nhiệm với nền nông nghiệp quốc gia. Từ đó, chuyển từ quan hệ thuận mua vừa bán sang quan hệ hợp tác.

Mã số vùng trồng mới dừng ở việc khuyến khích mà chưa bắt buộc, nên tiến tới đây sẽ là yêu cầu bắt buộc. Tất cả phải đi vào tiêu chuẩn, quy chuẩn, không còn tình trạng tự phát, Bộ trưởng nhấn mạnh.