Giáo sư người Việt đầu tiên giành giải thưởng VinFuture: Nửa thế kỷ tìm cách thoát nghèo cho người nông dân

Tối nay 20/12, tại nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội), diễn ra lễ trao giải thưởng VinFuture 2023. Hạng mục đầu tiên được trao giải là giải đặc biệt dành cho nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển, trị giá 500.000 USD.

Hai nhà khoa học đã được xướng tên, GS Gurdev Singh Khush, người Mỹ gốc Ấn và GS Võ Tòng Xuân, người Việt Nam. Như vậy, sau 3 mùa giải, lần đầu tiên một nhà khoa học Việt Nam đã được vinh danh tại giải thưởng VinFuture, giải thưởng đang ngày càng tạo được uy tín trên phạm vi toàn cầu.

GS TS Võ Tòng Xuân (phải) và GS Gurdev Singh Khush nhận giải thưởng.

GS TS Võ Tòng Xuân sinh năm 1940 tại An Giang. Ông được biết đến là chuyên gia hàng đầu, có nhiều đóng góp trong lĩnh vực khoa học, nghiên cứu về nông nghiệp của Việt Nam. Ông là chuyên gia nông nghiệp của Việt Nam hỗ trợ vấn đề an ninh lương thực cho các nước trong khu vực.

Nói đến gạo ngon, chúng ta nghĩ ngay đến gạo ST25 - giống đạt giải Nhất tại Hội thi gạo ngon nhất thế giới lần thứ 11 tổ chức tại Manila (Philippin), được nhiều người biết đến nhờ các đặc điểm nổi bật như có mùi thơm, hạt dài, trắng...

Mặc dù "cha đẻ" của gạo ST25 là kỹ sư Hồ Quang Cua, nhưng trên thực tế, người đứng sau và đóng vai trò dẫn dắt, nâng tầm cho ông Cua không ai khác, chính là GS TS Võ Tòng Xuân.

>> GS Võ Tòng Xuân giành giải thưởng VinFuture 2023

Ông là nhà khoa học hàng đầu về nông nghiệp Việt Nam.

Bản thân GS Xuân cũng đã đóng vai trò quan trọng trong việc phổ biến giống lúa IR36 trên khắp các vùng thường xuyên bị sâu bệnh tấn công ở Đồng bằng sông Cửu Long, và hợp tác với nông dân để áp dụng các kỹ thuật cấy ghép tiên tiến.

Cho tới tận hôm nay, người cha già 83 tuổi của nhiều giống lúa gạo ngon ở Việt Nam vẫn ngày đêm miệt mài nghiên cứu, thử nghiệm, và đưa ra các sáng kiến để cải thiện sinh kế của người nông dân, cũng như nâng tầm cao sản đến từ dải đất hình chữ S.

Năm 1969, sau khi tốt nghiệp thạc sĩ Nông hóa tại Đại học Nông nghiệp Philippin, GS Xuân được Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) nhận vào làm. Trong thời gian này, GS Xuân đã đi tiên phong trong việc phổ biến mô hình khuyến nông trực tiếp trên đất nước Philippin.

Năm 1971, GS Xuân quyết định về nước với mong muốn mang kiến thức nông nghiệp phổ cập tới người dân, từ đó góp phần giúp nông dân trồng lúa hiệu quả hơn, đời sống người nông dân được cải thiện.

Dẫu vậy phải tới năm 1976, bước ngoặt trong hành trình của GS Xuân mới diễn ra. Khi ấy, nông dân đồng bằng sông Cửu Long ai nấy đều gặp khó khi hầu hết các giống lúa cao sản đương thời như TN73-2, IR26... bị hư hỏng hàng loạt bởi rầy nâu Biotyp-2. Nhiều nơi, nông dân thậm chí phải bán cả đồ đạc, dụng cụ trong nhà để "cứu lúa".

Trước tình thế nguy cấp, GS Xuân tìm cách liên hệ với Viện IRRI để tìm sự trợ giúp. Ông được TS Gurdev Khush (Viện IRRI) gửi 5g hạt giống lúa IR36 qua đường bưu điện. GS Xuân nghĩ rằng để cứu nông dân, cách duy nhất là phải tìm ra cách nhân giống nhanh nhất có thể.

>> Nữ sinh GenZ học ĐH tinh hoa của ông Phạm Nhật Vượng đạt điểm SAT thuộc Top 1% thế giới, từng "gây bão" tại lễ trao giải VinFuture là ai?

Ông đã dành nửa thế kỷ để đồng hành cùng bà con nông dân.

Vì lúa giống chỉ có một số lượng nhỏ, nằm gọn trong bao thư, nên GS TS Võ Tòng Xuân đã ngay lập tức bắt tay vào thử nghiệm các phương pháp cấy lúa để làm sao có hiệu quả tốt nhất. Sau một thời gian ngắn, phương pháp cấy 1 tép/bụi do chính GS Xuân mày mò, ra đời. Phương pháp này bao gồm việc phát triển cây lúa được 3 nhánh, thì tách ra, rồi cấy 1 tép/bụi.

Ông cũng thuyết phục lãnh đạo trường Đại học Cần Thơ gấp rút đóng cửa toàn trường để đưa sinh viên ra ngoài, chung tay giúp nông dân đồng bằng sông Cửu Long đánh "giặc" rầy nâu. Trong thời gian này, ông và các đồng nghiệp huấn luyện cấp tốc cho hơn 2.000 sinh viên 3 phương pháp cơ bản, gồm: Sản xuất mạ, chuẩn bị đất cấy và kỹ thuật cấy lúa 1 tép/bụi.

Mặc dù cách này trái với tập quán lâu đời của bà con nông dân, nhưng sau khi biết người đứng sau là GS TS. Võ Tòng Xuân, bà con đã tin tưởng và làm theo. Nhờ vậy mà chỉ trong 3 tháng, từ 5g hạt giống ban đầu, đã thu về hơn 2 tấn giống.

Sau đó, GS Xuân tiếp tục đồng hành cùng bà con nông dân, đưa giống lúa IR36 phủ kín khắp các vùng lúa cao sản. Lần đầu tiên, người nông dân thoát khó khi đánh bại "giặc" rày nâu, thậm chí còn trúng mùa. Nhờ các sáng kiến tiếp theo trong cấy tạo lúa giống, GS Xuân thúc đẩy mở rộng khả năng tiếp cận với hạt lúa chất lượng và tăng cường sản lượng lúa gạo với chi phí thấp hơn mà không sử dụng hóa chất độc hại.

Sang đến năm 1980, giống lúa IR36 đã tạo ra đột phá, được sử dụng trên toàn cầu với diện tích canh tác lên đến 11 triệu ha. Đến năm 2000, việc phổ biến rộng rãi IR36 và các giống lúa khác đã góp phần đáng kể vào việc tăng năng suất lúa gạo, với sản lượng tăng lên đến 600 triệu tấn. Ngoài IR36, IR64 đã được trồng rộng rãi trên 10 triệu ha trong vòng hai thập kỷ kể từ khi được đưa ra thị trường, tạo ra tác động tích cực đến cuộc sống của hàng triệu người trên toàn thế giới.

Đến năm 2018, IR64 và các thế hệ con cháu đã được trồng rộng rãi tại nhiều quốc gia và là giống lúa phổ biến nhất tại khu vực nhiệt đới Châu Á. Điều này chứng minh tính ưu việt và khả năng thích nghi đặc biệt của chúng.

Thấm thía lời Bác dạy: "Nông dân ta giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh", GS Xuân luôn tâm niệm rằng nếu có cách nào cho người nông dân đạt nhiều tấn lúa thì ông càng "đạt chỉ tiêu".

>> Ngôi sao đình đám Katy Perry biểu diễn tại Lễ trao giải VinFuture 2023, thần thái ngôi sao 'tràn màn hình'