Khai quật khảo cổ ở thánh địa trải dài 15km, Việt Nam phát hiện báu vật cổ đúc từ vàng, đồng, đá quý lớn nhất Đông Nam Á
Phát hiện hé lộ một nền văn hóa cổ đại độc đáo, khẳng định giá trị lịch sử to lớn của di tích cổ này.
Di tích khảo cổ Cát Tiên nằm tại tỉnh Lâm Đồng, là một quần thể phế tích kiến trúc bằng gạch có quy mô rộng lớn, trải dài khoảng 15km dọc tả ngạn sông Đồng Nai. Di tích này bao phủ các khu vực từ xã Quảng Ngãi, Đức Phổ đến Gia Viễn thuộc huyện Cát Tiên và đã thu hút sự quan tâm đặc biệt từ giới khảo cổ học.
Vào ngày 31/12/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2408/QĐ-TTg xếp hạng di tích Cát Tiên vào danh mục "di tích quốc gia đặc biệt". Cùng đợt với Cát Tiên, có 13 di tích khác trên toàn quốc cũng được xếp hạng. Tính đến nay, Việt Nam đã có tổng cộng 62 di tích được vinh danh là di tích quốc gia đặc biệt.
Quá trình khai quật tại di tích Cát Tiên (diễn ra từ năm 1994 đến năm 2006) đã phát hiện nhiều phế tích kiến trúc như đền tháp, mộ tháp, nhà dài, hệ thống máng nước và những con đường đá cổ. Các công trình kiến trúc tại đây có sự đa dạng về quy mô, từ lớn đến nhỏ, được xây dựng theo bình đồ hình vuông hoặc chữ nhật, với hướng cửa chính luôn quay về phía Đông - biểu tượng của sự linh thiêng.
Đặc biệt, hơn 1.000 hiện vật đã được tìm thấy tại đây, thuộc nhiều chất liệu khác nhau như vàng, bạc, đồng, đá quý, và gốm. Những hiện vật này bao gồm các tượng thần Ganesa, thần Uma, ngẫu tượng Linga - Yoni, nhẫn, hạt chuỗi, và nhiều lá vàng được chạm nổi hình các vị thần và linh vật trong Balamon giáo. Các phát hiện này chứng minh rằng di tích Cát Tiên từng là một thánh địa tôn giáo chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Ấn Độ giáo, đồng thời phản ánh sự thịnh vượng và đặc sắc của một nền văn hóa cổ đại tại khu vực Đông Nam Á.
Giá trị lịch sử và văn hóa của di tích Cát Tiên
Di tích khảo cổ Cát Tiên được coi là một trong những phát hiện quan trọng của ngành khảo cổ Việt Nam vào cuối thế kỷ XX. Di tích này mang ý nghĩa sâu sắc trong việc nghiên cứu về các nền văn hóa cổ tại khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên.
Qua quá trình khai quật, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy nhiều tư liệu quý giá, cho thấy rằng văn hóa Cát Tiên có một quá trình phát triển dài, kéo dài qua hai giai đoạn chính. Giai đoạn đầu được cho là diễn ra vào khoảng thế kỷ IV đến thế kỷ VI sau Công nguyên, trong khi giai đoạn muộn có niên đại từ thế kỷ VII đến thế kỷ X.
Một điểm đặc biệt là văn hóa Cát Tiên không chỉ phát triển độc lập mà còn có mối liên hệ mật thiết với hai nền văn hóa lân cận. Đó là văn hóa Champa ở khu vực Nam Trung Bộ và văn hóa Óc Eo - hậu Óc Eo tại đồng bằng Nam Bộ. Sự tương tác văn hóa này giúp mở rộng hiểu biết về sự giao thoa và ảnh hưởng qua lại giữa các nền văn minh cổ xưa trong khu vực Đông Nam Á.
Trong một hội thảo khoa học về di tích khảo cổ Cát Tiên diễn ra vào tháng 3/2001, cố giáo sư Trần Quốc Vượng đã đưa ra nhận định rằng di tích này thể hiện sự hòa quyện giữa các yếu tố văn hóa nội sinh và ngoại sinh. Ông cho rằng các yếu tố ngoại sinh đến từ phía Tây Nam (văn hóa Chân Lạp) và phía Đông Bắc (văn hóa Champa), bao gồm cả yếu tố vật thể và phi vật thể. Những yếu tố vật thể có xu hướng nghiêng về Chân Lạp, trong khi các yếu tố phi vật thể lại chịu ảnh hưởng nhiều hơn từ Champa. Chính vì thế, di tích Cát Tiên mang một tính chất "đứng giữa", vừa độc lập nhưng cũng vừa chịu tác động của các nền văn hóa xung quanh.
Điểm đến lịch sử và văn hóa độc đáo
Nằm dọc theo tỉnh lộ 721, di tích khảo cổ Cát Tiên tọa lạc giữa ngã ba Madagui (huyện Đạ Huoai, tỉnh Lâm Đồng) và ngã ba Sao Bọng (huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước), kết nối trực tiếp với quốc lộ 20 và quốc lộ 14. Vị trí này là trung tâm giao thông thuận lợi, giúp du khách dễ dàng tiếp cận từ các thành phố lớn như Đà Lạt (khoảng 190km về phía bắc) và TP. Hồ Chí Minh (khoảng 180km về phía nam). Với vị trí đắc địa, di tích khảo cổ Cát Tiên trở thành một điểm dừng chân lý tưởng cho các tour du lịch từ những địa phương này và các tỉnh Tây Nguyên.
Di tích khảo cổ Cát Tiên, còn được biết đến với cái tên "Thánh địa Cát Tiên", là nơi lưu giữ những dấu ấn về một nền văn hóa độc đáo có niên đại hơn 1.000 năm. Nơi đây mang đậm giá trị văn hóa, lịch sử với hiện trường khảo cổ rộng lớn và hàng trăm hiện vật quý giá. Trong số đó, các hiện vật nổi bật như lá vàng dập nổi hình các vị thần và linh vật của Bà-la-môn giáo, cùng với bộ sưu tập Linga - Yoni được làm từ vàng, đồng, đá quý. Đặc biệt, tượng ngẫu Linga - Yoni khổng lồ tại đây được xem là lớn nhất Đông Nam Á, là minh chứng rõ rệt cho giá trị độc nhất vô nhị của di tích này khi so sánh với các khu di tích khác cùng thời kỳ.
Ngoài ra, khi đến thăm di tích khảo cổ Cát Tiên, du khách còn có cơ hội khám phá thêm Di tích lịch sử kháng chiến Khu ủy Khu VI và những ngôi làng cổ của người Mạ - dân tộc bản địa đã sinh sống lâu đời trên mảnh đất huyền thoại này. Những hoạt động sinh hoạt đời thường của người Mạ không chỉ là điểm thu hút du khách mà còn là những dấu ấn văn hóa, làm nổi bật lên sự đa dạng về văn hóa của vùng đất Nam Tây Nguyên.
Hiện nay, di tích khảo cổ Cát Tiên không chỉ là nơi nghiên cứu mà còn thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Các tour du lịch đã được phát triển, liên kết từ Vườn quốc gia Cát Tiên, giúp du khách trải nghiệm hành trình xuyên rừng và khám phá khu di tích. Với sự kết hợp hoàn hảo giữa giá trị lịch sử - văn hóa và tiềm năng du lịch, Cát Tiên đã khẳng định vị thế của mình như một di sản văn hóa vô giá của Nam Tây Nguyên và Đông Nam Bộ.
Trong tương lai, di tích khảo cổ Cát Tiên dự kiến sẽ được đầu tư và phát triển thành một khu du lịch văn hóa, kết hợp với nghiên cứu lịch sử và sinh thái. Với những giá trị quý báu, Cát Tiên chắc chắn sẽ là điểm đến hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, khám phá.
