'Kinh tế ngầm' chiếm hơn 100 tỷ USD, có thể chưa được tính vào GDP của Việt Nam

Báo cáo Shadow Economy Exposed do hãng kiểm toán EY công bố mới đây cho biết, quy mô 'kinh tế ngầm' (shadow economy, hay có cách gọi khác là kinh tế trong bóng tối) tại Việt Nam năm 2023 chiếm tới 25,1% GDP – tương đương hơn 107 tỷ USD chưa được thống kê chính thức. Nếu tỷ lệ này giữ nguyên trong năm 2024, con số có thể lên tới 117,5 tỷ USD, với tổng GDP ước đạt khoảng 470 tỷ USD.

'Kinh tế ngầm', theo định nghĩa của EY, bao gồm 5 nhóm hoạt động:

• Hoạt động ẩn/ngầm: hợp pháp nhưng bị giấu để tránh giám sát, như doanh thu không khai báo.
• Hoạt động phi chính thức: không có đăng ký kinh doanh, quy mô nhỏ và không ghi chép sổ sách, ví dụ như bán hàng rong.
• Hoạt động bất hợp pháp: như buôn bán ma túy, mại dâm, cá độ.
• Sản xuất – tiêu dùng nội bộ: không giao dịch bằng tiền, như hộ gia đình tự trồng rau, nuôi gà để ăn.
• Thiếu sót trong thu thập dữ liệu: do hạn chế của hệ thống thống kê hiện hành.

Những nhóm này phần lớn tương ứng với phân loại 5 khu vực kinh tế chưa được quan sát do Tổng cục Thống kê Việt Nam công bố trước đó, bao gồm: kinh tế ngầm, kinh tế phi pháp, kinh tế phi chính thức chưa quan sát được, tự sản – tự tiêu và kinh tế bị bỏ sót do dữ liệu không đầy đủ.

>> Giáo sư Đại học Kinh tế Quốc dân: Tốc độ tăng trưởng GDP cần 9,5%/năm để Việt Nam ‘hóa rồng’ vào 2045

Theo một nghiên cứu độc lập của Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, quy mô kinh tế ngầm tại Việt Nam thậm chí có thể dao động từ 25–30% GDP. Với tổng GDP năm 2024 theo số liệu sơ bộ đạt 476 tỷ USD, tương đương 120 – 143 tỷ USD chưa được phản ánh trong thống kê chính thức.

'Kinh tế ngầm' tại Việt Nam chiếm 25,1%. Nguồn: Internet

Báo cáo của EY cũng cho biết, quy mô 'kinh tế ngầm' trung bình toàn cầu là 11,8%, trong đó các nước thu nhập cao có tỷ lệ thấp nhất (5,9%), trong khi các nước thu nhập thấp có tỷ lệ cao nhất (42,4%). Các nước thu nhập trung bình – nhóm mà Việt Nam nằm trong – có tỷ lệ dao động từ 19,7% đến 26,5%.

EY cũng chỉ ra những bất lợi của một nền kinh tế có 'kinh tế ngầm' lớn gồm: giảm thu ngân sách nhà nước; suy giảm chất lượng hàng hóa và dịch vụ công; cạnh tranh không công bằng; làm yếu các thể chế và hệ thống pháp luật; gây trở ngại cho đầu tư và tăng trưởng dài hạn.

Để khắc phục, EY đề xuất: cải thiện chất lượng thể chế và hiệu quả quản lý công; Hoàn thiện hệ thống pháp luật và giảm gánh nặng thuế quan; khuyến khích thanh toán số và giảm sử dụng tiền mặt; áp dụng chính sách khuyến khích và kiểm soát thông minh; phân nhóm rủi ro và chính sách tùy chỉnh theo từng quốc gia hoặc vùng thu nhập.

>> Việt Nam đứng trước cơ hội vượt qua ‘lời nguyền’ mà cả châu Á mới có 5 nền kinh tế từng làm được