Nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới lung lay: 19 tỷ USD có nguy cơ bốc hơi, ngành ô tô bị đẩy đến 'bờ vực'

Chính sách áp thuế mới của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất ô tô – một lĩnh vực then chốt trong nền kinh tế Nhật Bản. Điều này còn có thể phá hỏng những nỗ lực suốt nhiều năm qua của nước này nhằm vực dậy nền kinh tế sau thời gian dài trì trệ.

Với mức thuế 25% hiện được áp dụng đối với ô tô và linh kiện nhập khẩu từ Nhật Bản, các hãng xe hàng đầu như Toyota, Honda, Mazda và Subaru ước tính sẽ thiệt hại hơn 19 tỷ USD trong năm tài chính này. Không chỉ các “ông lớn” bị ảnh hưởng - làn sóng tác động đang lan rộng tới nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ trong chuỗi cung ứng.

Tại tỉnh Gunma, phía Tây Bắc Tokyo - nơi đặt nhà máy chính của Subaru - hậu quả đã bắt đầu hiện rõ. Chi phí leo thang buộc ông Yoshiyuki Nakajima, Chủ tịch Công ty Shoda Seisakusho - nhà cung cấp cho Subaru - phải cảnh báo rằng công ty sẽ cắt giảm lợi nhuận nếu tình trạng này kéo dài. Trong kịch bản tồi tệ nhất, việc sa thải nhân sự là điều không thể tránh khỏi. “Chúng tôi sẽ không còn lựa chọn”, ông nói.

Tâm lý lo ngại đó cho thấy tình trạng rối ren đang lan rộng khắp các khu công nghiệp ở Nhật Bản, nơi hàng nghìn doanh nghiệp vừa và nhỏ đóng vai trò nền tảng cho ngành ô tô - lĩnh vực xuất khẩu lớn nhất và cũng là nguồn tạo việc làm chính của đất nước. Hiện có khoảng 2/3 lực lượng lao động Nhật làm việc tại các công ty có dưới 1.000 nhân viên, và phần lớn công việc trong số đó có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến ngành sản xuất ô tô.

Cú sốc thuế quan này xảy ra đúng lúc nền kinh tế Nhật Bản vừa bắt đầu cho thấy dấu hiệu phục hồi với một “chu kỳ tích cực” - khi tiền lương tăng, người dân chi tiêu nhiều hơn và giá cả ổn định đi lên. Đây là vòng quay mà các nhà hoạch định chính sách kỳ vọng sẽ giúp đất nước thoát khỏi tình trạng trì trệ kéo dài.

Thế nhưng hiện tại, khi các hãng xe tính đến việc hoãn tăng lương và thu hẹp đầu tư, đà phục hồi mà Nhật Bản đã nỗ lực gây dựng đang bị đe dọa nghiêm trọng. Theo khảo sát, có đến 64% chuyên gia kinh tế tin rằng chính sách thuế này có thể khiến nền kinh tế lớn thứ tư thế giới rơi vào suy thoái.

Ngay cả trước khi mức thuế được áp dụng, các công ty như Shoda Seisakusho đã phải vật lộn trước làn sóng chuyển dịch toàn cầu sang xe điện. Nakajima đã phải cắt giảm nhân sự tại hai nhà máy ở Trung Quốc và ngừng đầu tư mới. Việc tăng lương cho 200 nhân viên trong năm tới dường như là điều không tưởng. “Tôi thường nói rằng nếu cứ tiếp tục kinh doanh như cũ, chúng ta sẽ không có tương lai”, ông chia sẻ.

Chính phủ Nhật loay hoay đối phó

Chính phủ Nhật Bản đang chạy đua để kiểm soát thiệt hại. Thủ tướng Shigeru Ishiba, người đang chuẩn bị bước vào kỳ bầu cử Quốc hội tháng tới, cần thể hiện quyết tâm bảo vệ lợi ích kinh tế quốc gia. Trưởng đoàn đàm phán thương mại Ryosei Akazawa được cho là sẽ sang Bắc Mỹ lần thứ sáu để cố gắng đàm phán, trước thềm Hội nghị thượng đỉnh G7 tại Canada vào ngày 15/6, nơi ông Ishiba có thể có cuộc gặp trực tiếp với ông Donald Trump.

Kịch bản tốt nhất trong đàm phán, theo các chuyên gia phân tích, là Tokyo có thể thuyết phục Washington giảm thuế suất về mức 10% - điều sẽ giúp giảm phần nào thiệt hại, nhưng chưa thể loại bỏ hoàn toàn.

Theo chuyên gia, chi phí thuế quan thường được chia đều: Khoảng 1/3 do nhà cung cấp gánh, một phần ba do nhà sản xuất ô tô và phần còn lại do người tiêu dùng chịu. Ông ước tính, mức thuế 10% có thể được dung hòa theo thời gian, thông qua việc điều chỉnh giá bán khoảng 2–3% mỗi năm và cải tiến mẫu mã xe để duy trì sức hút thị trường. Tuy nhiên, nếu mức thuế duy trì ở mức 25%, áp lực tài chính sẽ trở nên quá lớn đối với nhiều hãng xe.

“Với mức thuế 25%, một số hãng xe Nhật chắc chắn sẽ đứng trước bờ vực khủng hoảng và cần được hỗ trợ. Cũng giống như General Motors trong khủng hoảng tài chính toàn cầu, các hãng xe Nhật quá lớn để có thể sụp đổ”, ông Yoshida nói.

Ngành ô tô - trụ cột của kinh tế Nhật Bản

Theo Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản, ngành ô tô sử dụng khoảng 5,6 triệu lao động - tương đương 8,3% lực lượng lao động quốc gia và đóng góp khoảng 10% GDP. Ngành này cũng có vai trò định hướng trong chính sách tiền lương quốc gia và là nhân tố chủ lực trong cán cân thương mại. Ô tô và phụ tùng chiếm tới 1/3 kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ - thị trường xuất khẩu lớn nhất của Nhật và cũng là nguyên nhân chính tạo ra thặng dư thương mại với Washington - điều mà ông Trump luôn chỉ trích.

Trong số khoảng 9 triệu xe sản xuất mỗi năm tại Nhật, khoảng 1,5 triệu chiếc được xuất sang Mỹ. Theo ước tính, Subaru đặc biệt dễ tổn thương, khi 71% doanh số của hãng đến từ thị trường Mỹ.

Hãng này có thể thiệt hại 2,5 tỷ USD do thuế quan trong năm tài chính kết thúc tháng 3/2026. Một lựa chọn được cân nhắc là chuyển sản xuất sang Mỹ - nơi ô tô sản xuất nội địa chịu thuế thấp hơn. Tuy nhiên, việc này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nhà cung ứng trong nước. CEO Atsushi Osaki thừa nhận: “Chúng tôi vẫn sẽ tiếp tục phát triển sản phẩm tại Nhật Bản, nhưng việc mở rộng năng lực sản xuất tại Mỹ là điều không thể tránh khỏi”.

Tại tỉnh Aichi, công ty Thép Daido - nơi sản xuất nam châm cho động cơ hybrid và sử dụng khoảng 12.000 lao động - cũng đang lo lắng. Dù không xuất khẩu trực tiếp sang Mỹ, Daido vẫn cung cấp cho Honda và các hãng lớn khác, vì vậy chịu ảnh hưởng gián tiếp. “Tất cả phụ thuộc vào cách các hãng xe phản ứng. Nếu họ quyết định không sản xuất tại Nhật nữa, hoặc cắt giảm sản lượng, tác động đến chúng tôi sẽ rất lớn”, ông Mikine Kishi, Giám đốc kế hoạch chiến lược nói.

Một số hãng xe đã bắt đầu điều chỉnh chiến lược. Honda hoãn kế hoạch mở rộng chuỗi cung ứng xe điện trị giá 11 tỷ USD tại Canada, đồng thời chuyển sản xuất mẫu Civic hybrid sang Mỹ. Subaru đang rà soát toàn bộ danh mục đầu tư, bao gồm cả các dự án phát triển xe điện. Nissan tạm ngừng xuất khẩu SUV sản xuất tại Mexico sang Mỹ, trong khi Mazda ngưng đưa mẫu xe sản xuất tại nhà máy liên doanh ở Alabama sang Canada.

Toyota - hãng xe lớn nhất thế giới - chưa có động thái dịch chuyển, nhưng CEO Koji Sato cho biết đang cân nhắc mở rộng năng lực sản xuất tại Mỹ trong trung và dài hạn.

Doanh nghiệp nhỏ: Khó trụ vững

Tình hình trở nên đặc biệt nghiêm trọng đối với các công ty nhỏ. Tại Gunma, công ty Hasegawa Yuuki, với 50 nhân viên chuyên sản xuất chi tiết nhựa cho Honda, Subaru và Nissan, cho biết mức thuế 15% là ranh giới giữa “có thể chịu đựng” và “tổn thất nghiêm trọng”. Công ty đã mất 5% doanh thu sau khi Honda chuyển sản xuất sang Alabama.

“Tôi không hy vọng nhiều vào các cuộc đàm phán. Nhật Bản không có nhiều đòn bẩy”, Chủ tịch Noriyuki Hasegawa nói. Ông đang cố gắng đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng sang lĩnh vực như thiết bị nội thất. “Ngành ô tô chắc chắn sẽ chịu tác động. Chúng tôi cần thêm 1–2 trụ cột mới để bù đắp”, ông nhận định.

Tại Công ty Ogami, một nhà sản xuất linh kiện nhựa khác cho Subaru và nhiều hãng xe, Chủ tịch Hiroaki Ogami cho biết ông đang tạm dừng đầu tư và khó có thể tăng lương vào năm tới. Với biên lợi nhuận chưa đến 10%, các khoản thuế mới có thể “vắt kiệt” lợi nhuận. Dù có nhà máy tại Philippines, nhưng nơi này cũng bị áp thuế nên không có lối thoát dễ dàng.

Ngân hàng Trung ương theo dõi sát sao

Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đang theo dõi chặt chẽ tình hình. BOJ từ lâu đã khẳng định, tăng trưởng bền vững và lạm phát ổn định phụ thuộc vào đà tăng lương. Theo tính toán, mức tăng lương khoảng 3% là cần thiết để đảm bảo lạm phát mục tiêu 2%. Suốt hơn một thập kỷ, BOJ đã tung ra các gói kích thích khổng lồ để đạt mục tiêu đó.

Hiện tại, lạm phát cơ bản đã vượt ngưỡng 2% trong ba năm liên tiếp, tạo điều kiện cho BOJ bắt đầu bình thường hóa chính sách tiền tệ và nâng lãi suất. Tuy nhiên, họ vẫn hết sức thận trọng. GDP Nhật đã sụt giảm trong quý I, một phần do tiêu dùng yếu, dù tiền lương đã tăng hơn 2%. Nếu GDP tiếp tục giảm, Nhật Bản sẽ chính thức rơi vào suy thoái kỹ thuật.

Tại cuộc họp tháng 4–5, thành viên BOJ đã nhắc đến "thuế quan" 27 lần. Một số cảnh báo về nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng, suy giảm tăng trưởng và tác động tiêu cực tới tiền lương.

Tuần này, Thủ tướng Ishiba tuyên bố cam kết hàng đầu trong cuộc bầu cử thượng viện sắp tới là tăng lương ít nhất 50% trong 15 năm - tương đương mức tăng 2,75%/năm. Nhưng điều đó sẽ rất khó đạt được nếu chính sách thuế quan của ông Trump vẫn tiếp tục.

Ông Ogami, như nhiều người khác trong ngành ô tô, đang dõi theo chặt chẽ các diễn biến chính sách từ Mỹ, lo ngại làn sóng bảo hộ có thể kéo dài cả sau nhiệm kỳ của ông Trump. “Chúng tôi đã vượt qua khủng hoảng tài chính toàn cầu, sóng thần, động đất, thảm họa hạt nhân năm 2011 và cả đại dịch Covid-19”, ông nói. “Nhưng lần này thì không chắc. Không thể chỉ đơn giản nói rằng ‘hãy chịu đựng bốn năm rồi mọi thứ sẽ qua’. Nếu tình hình cứ tiếp diễn như thế này, chúng tôi sẽ không thể trụ nổi. Chúng tôi cần tìm ra lối thoát mới”.

>> Nền kinh tế lớn thứ 4 châu Á lung lay: Người dân hạn chế chi tiêu, đến ăn tối cũng phải cân nhắc