Ngành điện Trung Quốc lao đao vì … thiếu rác để đốt do kinh tế ảm đạm

Các nhà máy điện từ rác thải tại Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nguyên liệu do sự chậm lại trong tiêu dùng, xu hướng giảm dân số và việc cải thiện hệ thống quản lý rác thải.

Cách đây một thập kỷ, Trung Quốc đã đầu tư mạnh vào mạng lưới các nhà máy đốt rác nhằm giải quyết tình trạng "khủng hoảng bãi rác" tại các đô thị lớn. Theo Hội đồng Nghiên cứu và Công nghệ Chuyển hóa Chất thải Thành Năng lượng Toàn cầu, hiện tại quốc gia này sở hữu hơn 1.000 nhà máy điện đốt rác, chiếm hơn 50% công suất toàn thế giới.

"Đốt rác là giải pháp tương đối nhanh chóng để xử lý vấn đề rác thải trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng ở Trung Quốc," ông Zhang Jingning, Tổng thư ký Trung tâm Sinh thái Wuhu (An Huy) - tổ chức chuyên theo dõi lĩnh vực này, nhận định. "Việc phân loại rác thải tốn nhiều thời gian hơn, trong khi xây dựng một nhà máy đốt rác chỉ mất chưa đến hai năm".

Dư thừa công suất trầm trọng

Số liệu mới nhất từ Wuhu Ecology cho thấy, năm 2022, ngành này có khả năng xử lý khoảng 333 triệu tấn chất thải, vượt xa con số 311 triệu tấn rác sinh hoạt thực tế được thu gom.

Các nhà máy của Trung Quốc hiện có thể đốt hơn 1,1 triệu tấn rác mỗi ngày, vượt xa mục tiêu đề ra của chính phủ.

Theo dữ liệu từ các nhóm nghiên cứu và lời khai của năm nhà điều hành nhà máy với tờ Financial Times, tình trạng dư thừa công suất ngày càng trầm trọng.

Hai nhà máy cho biết một số lò đốt của họ ngừng hoạt động trong hầu hết hoặc toàn bộ năm qua. Hai cơ sở khác phải chuyển sang đốt rác thải công nghiệp từ công trường xây dựng hoặc phụ thuộc vào nguồn cung từ chính quyền địa phương.

"Việc giảm thiểu chất thải đã ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận", một đại diện nhà máy tại tỉnh An Huy (miền trung Trung Quốc) thừa nhận.

Truyền thông địa phương đưa tin, nhiều nhà khai thác buộc phải trả phí cao cho các công ty quản lý tài sản để có rác đốt, thậm chí phải đào bới các bãi chôn lấp cũ.

Tại Thạch Gia Trang (Hà Bắc), một đại diện nhà máy chuyển đổi rác thành năng lượng cho biết: "Chúng tôi có ba lò đốt nhưng phải đóng cửa một lò quanh năm do thiếu nguồn cung rác thải". Nhà máy này thiết kế xử lý 330.000 tấn/năm nhưng thực tế chỉ đốt được khoảng 290.000 tấn.

Nguyên nhân sâu xa của cuộc khủng hoảng

Đại diện các nhà máy cho rằng tình trạng thiếu hụt này xuất phát từ sự suy giảm dân số và tình trạng suy thoái kinh tế của Trung Quốc.

"Khi dân số giảm, lượng rác thải tự nhiên cũng giảm theo. Chúng tôi vốn đã kiếm được rất ít, nhưng giờ đây năm nào cũng lỗ", một đại diện nhà máy chia sẻ.

Các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo về tác động tiêu cực của các nhà máy đốt rác đối với sức khỏe và môi trường. Những lo ngại chính bao gồm khói thải có chất gây ung thư, nguy cơ rò rỉ kim loại nặng từ nước rỉ rác vào hệ sinh thái xung quanh, và vấn đề xử lý tro bay.

Mặc dù tro bay có thể tái sử dụng làm vật liệu xây dựng, nhu cầu đã giảm mạnh trong bối cảnh khủng hoảng bất động sản kéo dài nhiều năm của Trung Quốc.

Tuy nhiên, các nhà phân tích lưu ý rằng Trung Quốc đã giảm đáng kể lượng khí thải độc hại từ các nhà máy trong những năm gần đây. Họ cũng chỉ ra rằng việc đốt rác đã góp phần giảm tổng lượng khí nhà kính bằng cách hạn chế khí metan thải ra từ các bãi chôn lấp.

Bộ Môi trường Trung Quốc công bố, 1.033 nhà máy chuyển đổi chất thải thành năng lượng đã tạo ra 13 triệu tấn tro bay trong năm 2024 và 63 triệu tấn nước rỉ rác năm trước đó. Cả hai chỉ số đều tăng kể từ 2020, trong khi chỉ có 15% tro bay được tái sử dụng.

Bộ này thừa nhận: "Số lượng và quy mô các nhà máy chuyển đổi rác thải thành năng lượng về cơ bản đã đạt đỉnh, tốc độ phát triển các nhà máy mới đã chậm lại đáng kể. Trung Quốc sẽ tiếp tục cải thiện việc xử lý tro bay và nước rỉ rác".

Một số nhà điều hành coi việc giảm rác thải - một phần nhờ các quy định nghiêm ngặt hơn về phân loại rác sinh hoạt ban hành năm 2017 - là dấu hiệu cho thấy Trung Quốc gần như đã thắng trong cuộc chiến chống nạn rác thải.

Thâm Quyến, thành phố 18 triệu dân tại trung tâm sản xuất miền Nam, hiện không còn đưa rác sinh hoạt ra bãi chôn lấp. Thành phố này vận hành năm nhà máy đốt rác với tổng công suất xử lý 20.000 tấn mỗi ngày.

Chen Lei, hướng dẫn viên trưởng tại Công viên sinh thái năng lượng Nanshan - một trong năm cơ sở này, khẳng định thành công của mô hình.

"Giảm rác thải thực ra là điều tốt. Điều đó có nghĩa là môi trường đang được cải thiện," một đại diện nhà máy ở Chiết Giang (miền đông) nhận định.

Nghịch lý này phản ánh sự mâu thuẫn trong chính sách phát triển bền vững: thành công giảm thiểu rác thải lại tạo thách thức cho ngành công nghiệp được xây dựng để xử lý chúng.

Tham khảo Financial Times (FT)