Ngôi chùa 500 tuổi trong lòng di sản dựng bằng gỗ lim, nằm trên núi đá vôi, được mệnh danh là “Nam thiên đệ nhị động”
Nằm yên bình nơi dãy Trường Yên, ngôi chùa là một trong những danh thắng nổi tiếng mà Ninh Bình may mắn sở hữu.
Chùa Bích Động là ngôi chùa cổ được xây dựng trên dãy núi đá vôi Trường Yên, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư (Ninh Bình). Chùa là di tích lịch sử văn hóa nằm trong quần thể danh thắng Tràng An, được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.
Theo sử sách, chùa Bích Động được hình thành từ năm 1428 và chỉ là ngôi chùa nhỏ ở trên đỉnh núi. Tuy nhiên, năm 1705, hai vị hòa thượng Trí Kiên và Trí Thể đã gặp nhau và kết nghĩa thành anh em. Cả hai nhà sư đều có lòng mộ đạo, nguyện cùng nhau đi nhiều nơi để truyền bá đạo Phật và xây chùa. Thấy Bích Động địa thế đẹp và sẵn có một ngôi chùa, hai nhà sư quyết định dừng chân, sửa sang chùa cũ.
Năm Đinh Hợi (1707) hai nhà sư đã đúc một quả chuông lớn, đến nay vẫn treo ở Động Tối. Hai năm sau vào tháng 8 hai nhà sư lại làm bài minh bia chùa Bích Động bằng chữ Hán.
Năm Giáp Ngọ (1774) chúa Trịnh Sâm đã đến đây vãn cảnh. Ấn tượng bởi tầm nhìn toàn cảnh núi ngon, hang động, sông nước, đồng ruộng cùng với cây cối xanh tươi chùa như hội tụ nền xanh mát, chúa Trịnh Sâm đặt tên cho ngôi chùa này là ngôi chùa Bích Động (hang động màu xanh).
Kiến trúc của chùa được xây dựng theo kiểu chữ “Tam” Hán tự, ba tòa không liền nhau, tam cấp dọc theo sườn núi, dựa vào thế núi từ thấp lên cao thành 3 ngôi chùa riêng biệt. Điều đặc biệt ở chùa Bích Động là núi, chùa và động bổ sung cho nhau giữa những cây đại thụ.
Trong quần thể chùa Bích Động có 3 ngôi chùa lớn là chùa Hạ, chùa Trung và chùa Thượng. Chùa Hạ có 5 gian được xây dựng dưới chân núi bằng gỗ lim, đá khối với kiến trúc chùa theo kiểu chữ Đinh (chữ Hán).
Chùa Hạ có 5 gian xây trên một nền cao. Trong chùa thờ Phật, kiến trúc theo kiểu chữ “Đinh”. Vì kèo, xà ngang, xà dọc cũng bằng gỗ lim. Mái chùa là hai tầng mái uốn cong, gồm 8 mái. Các cột đá ở chùa Hạ đều bằng đá liền khối, không chắp nối, cao hơn 4m.
Từ chùa Hạ bước lên 120 bậc theo đường hình chữ S là chùa Trung. Phía trước chùa là hai chữ “Bích Động” tạc vào vách núi. Đây là ngôi chùa độc đáo, một nửa gắn vào hang động, một nửa lộ thiên. Chùa có 3 gian thờ Phật. Lễ Phật xong ở thượng điện, bước lên 21 bậc đá là đến động tối. Phía trên của mái chùa có mười chữ Hán màu vàng: “Già Lam Thần Đại Hùng Bảo Điện Nam Thiên Tổ” – “tất cả các vị sư tổ ở trời Nam này đều xuất phát từ chùa Bích Động ra đi”. Phật Thích Ca Mâu Ni ở chùa Trung có cửu long phù giá. Hai tượng phía ngoài là Vân Thù Bồ Tát, bên trái là Phổ Hiền Bồ Tát, bên trong chính cung là tượng thờ A-nan-đà tôn giả.
Lên chùa Thượng, du khách phải đi thêm 40 bậc đá theo sườn núi. Chùa Thượng còn gọi là chùa Đông, chùa thờ Quan Thế Âm Bồ Tát. Chùa Thượng nằm ở vị trí cao nhất, gần đỉnh núi Bích Động. Từ chùa nhìn ra xa có 5 ngọn núi trông giống như 5 cánh sen, là Ngũ Nhạc Sơn, gồm núi Tầm Sặng, Gia Định, Con Lợn, Đầu Cầu và núi Hang Dựa.
Hiện nay, chùa Bích Động đã trở thành một điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước. Nổi bật với kiến trúc độc đáo và vị trí đắc địa, không nơi nào có thế đất, thế núi giống như vậy, Bích Động được mệnh danh là “Nam thiên đệ nhị động” (động đẹp thứ nhì trời Nam), xếp hạng đẹp thứ hai sau động Hương Tích - Đạo tràng của Bồ Tát Quán Thế ở Việt Nam.
