Ngôi đình có kiến trúc chạm khắc đẹp bậc nhất cả nước, được công nhận là Di tích cấp Quốc gia đặc biệt vừa được đầu tư 24 tỷ để trùng tu
Ngôi đình này cũng được xem là "một trong những công trình tín ngưỡng đặc sắc nhất trong các đền đài mang tính chất tôn giáo của người An Nam".
Đình cổ hơn 260 tuổi
Tọa lạc trên vùng đất yên bình có diện tích 1.663,3 m² bên bờ hữu ngạn dòng sông Lam, đình Hoành Sơn tọa lạc tại xóm 7, xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn, Nghệ An. Ngôi đình đã có lịch sử 261 năm, được biết đến như một trong những công trình kiến trúc lớn và đẹp nhất miền Trung.
Đình Hoành Sơn được khởi công xây dựng vào tháng Chạp năm Nhâm Ngọ, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 23 (1763), và hoàn thành vào cuối năm sau, năm Quý Tỵ (1764). Đây là nơi thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang - con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ, người có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước Đại Việt. Ngoài ra, đình còn thờ Phật Thích Ca Mâu Ni và Tứ vị Thánh Nương. Đình nổi tiếng với những chạm khắc gỗ tinh xảo, mang giá trị nghệ thuật cao.
Đình Hoành Sơn gồm hai tòa nhà, trong đó nghệ thuật chạm khắc tập trung chủ yếu tại khu vực Đại đình. Những tác phẩm chạm khắc tinh tế trên gỗ của ngôi đình đã thu hút sự chú ý của giới nghiên cứu và chuyên gia kiến trúc. Họ đánh giá đây là ngôi đình tiêu biểu nhất của miền Trung và cũng là một trong những ngôi đình có quy mô lớn và nghệ thuật chạm khắc đẹp nhất cả nước.
Đại đình có diện tích 330,4 m2 gồm 7 gian và 2 chái, sử dụng 6 bộ vì, 12 cột cái và 20 cột quân. Trên các cấu kiện gỗ như con rường, quá giang, câu đầu, cốn mê, xà, cổ nghé, kẻ… đều được trang trí bằng những chạm khắc tinh xảo. Hình tượng “tứ linh” (long, ly, quy, phượng) được khắc họa phong phú dưới nhiều hình thức khác nhau, cùng với các đề tài điển cố, điển tích.
Những hình ảnh này thể hiện khát vọng và ước mơ của người nông dân Nghệ An, đặc biệt là của dân làng Hoành Sơn. Mặc dù là ngôi đình của một làng nhỏ, nhưng đình Hoành Sơn lại nổi bật với quy mô lớn và kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, khiến nhiều người nhận định rằng dân làng nơi đây đã thực hiện “điều không thể”.
Các vì kèo của đình được liên kết theo cấu trúc “chồng diêm” với những bức chạm khắc tuyệt đẹp như “lưỡng long chầu nguyệt”. Các cột đình có đường kính trên 50 cm, đóng vai trò là cơ sở chịu lực chính cho toàn bộ kết cấu kiến trúc.
Nghệ thuật chạm khắc tại đình Hoành Sơn đạt đến mức độ tinh xảo. Ngoài hình tượng “tứ quý”, còn có sự xuất hiện của các điển tích sâu sắc như “Văn Vương nghinh Thái Công”. Đặc biệt, trong khi các đề tài dân dã dần biến mất vào thế kỷ XVIII, những hình ảnh này vẫn phổ biến tại đình Hoành Sơn và được thể hiện một cách sinh động qua các cảnh “chèo thuyền”, “đi cấy”, “thưởng trà”, “câu cá”.
Một đặc điểm thú vị của đình là sự lặp lại của những hình ảnh như “phượng hàm thư”, “chèo thuyền”, “vinh quy bái tổ” giữa ba bộ vì phía Tây Bắc và ba bộ vì phía Đông Nam. Điều này không chỉ bổ trợ và tôn vinh lẫn nhau mà còn thể hiện tài nghệ và gu thẩm mỹ của hai tốp thợ khác nhau, gợi lên câu chuyện xây dựng đình đầy thú vị.
Đình Hoành Sơn không chỉ là một công trình nghệ thuật mà còn mang giá trị lịch sử sâu sắc. Trên một số cấu kiện gỗ của đình, còn lưu giữ những dấu tích của lính khố xanh để lại. Đó là những ô hình vuông đục trên các cột, dùng để gắn các tấm ván tra khảo các chiến sĩ cộng sản và những người dân có tư tưởng chống đối.
Bên cạnh đó, các dấu vết dây thừng trên xà gỗ là bằng chứng cho việc địch từng sử dụng để treo ngược người tra tấn. Những dấu ấn này là minh chứng cho tinh thần kiên cường và lòng yêu nước của dân làng Hoành Sơn nói riêng, cũng như của nhân dân Nam Đàn nói chung.
Được công nhận là Di tích cấp Quốc gia đặc biệt
Theo lời kể của nhiều người dân trong làng, đình Hoành Sơn từng lưu giữ khoảng 100 pho tượng, nhưng trận lũ lịch sử từ năm 1978 đến 1988 đã cuốn trôi gần hết. Mặc dù phải đối mặt với lũ lụt, chiến tranh qua hàng thế kỷ, đình Hoành Sơn vẫn giữ được nét kiến trúc nguyên bản từ thời ban đầu.
Trong quá khứ, đình là nơi diễn ra hai kỳ lễ lớn: lễ kỳ phúc vào tháng 2 và lễ rước thần vào rằm tháng 6 Âm lịch. Dù các kỳ lễ này ngày nay không còn được tổ chức thường xuyên, đình Hoành Sơn vẫn giữ vai trò là trung tâm văn hóa tâm linh của người dân xã Khánh Sơn và các khu vực lân cận. Trải qua 261 năm tồn tại bên bờ sông Lam, ngôi đình đã chứng kiến biết bao thăng trầm và đổi thay của vùng đất này.
Năm 1980, đình Hoành Sơn được xếp hạng là Di tích Lịch sử - Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia. Đặc biệt, vào tháng 12/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2082/QĐ-TTg, chính thức xếp hạng đình Hoành Sơn vào danh sách 10 Di tích Quốc gia đặc biệt, khẳng định giá trị văn hóa và lịch sử của ngôi đình cổ này.
Vào dịp kỷ niệm 990 năm danh xưng Nghệ An, đình Hoành Sơn đã được trao bằng công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn, mà còn là niềm vinh dự của cả tỉnh Nghệ An, khu vực miền Trung và toàn quốc.
Trải qua những biến đổi của thời gian, nhiều hạng mục và cấu kiện của đình Hoành Sơn đã bị xuống cấp, hư hỏng. Do đó, tỉnh Nghệ An đã quyết định đưa dự án trùng tu đình Hoành Sơn vào kế hoạch đầu tư trung hạn giai đoạn 2021-2025. Gần đây, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Nghệ An đã phê duyệt ngân sách 24 tỷ đồng để tiến hành tu bổ và tôn tạo ngôi đình này.
Dự án sẽ bao gồm việc tu bổ và tôn tạo đình chính, xây dựng thêm nhà vệ sinh, am hóa vàng, bia dẫn tích, nghi môn, tường rào, và hạ tầng kỹ thuật. Bên cạnh đó, các hạng mục như mua sắm trang thiết bị và đồ tế khí cũng sẽ được thực hiện trong quá trình này. Thời gian thi công dự kiến kéo dài trong 3 năm.
>> Địa đạo dài 32km ẩn bên dưới ngôi đình 300 tuổi ở Quảng Nam
