Nông dân Trung Quốc 'sốt' điện mặt trời áp mái: Tiền lãi cao gấp mấy lần mang tiền đi gửi ngân hàng, khiến cả lưới điện quốc gia quá tải

Ở tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc, gia đình của bà Shi Mei có thu nhập tương đối khá giả, khoảng 10.000 USD mỗi năm, nhờ vào sản lượng trồng ngô, hạt kê và... năng lượng mặt trời.

Từ năm 2021, vợ chồng bà Shi Mei quyết đa dạng hóa thu nhập gia đình bằng cách ký hợp đồng lắp 40 tấm pin năng lượng mặt trời trên mái nhà để cung cấp điện cho mạng lưới điện địa phương.

Bà Shi Mei giới thiệu hệ thống pin năng lượng mặt trời trên mái nhà, tỉnh Sơn Đông. Nguồn: AP

Số lượng điện tạo ra và thu nhập mỗi hộ gia đình được trả dựa trên nhân dân tệ/watt được hiển thị và cập nhật hàng ngày thông qua ứng dụng trên điện thoại của mạng lưới điện quốc gia Trung Quốc. Trung bình mỗi năm, gia đình bà Shi kiếm được khoảng 10.000 USD, bà cũng nói vui rằng "Mặt trời cứ ló dạng là tôi sẽ kiếm được tiền".

Mục tiêu giảm phát thải tới năm 2025

Gia đình bà Shi là một trong hàng trăm nghìn hộ dân đầu tiên được lợi từ “cuộc bùng nổ” năng lượng mặt trời ở Trung Quốc, quốc gia từ lâu đã thống trị ngành sản xuất năng lượng mặt trời trên toàn cầu, nhưng việc lắp đặt và chuyển đổi năng lượng của người dân chưa thực sự mạnh mẽ.

Gần đây, Chính phủ nước này đã tập trung vào mục tiêu cắt giảm lượng khí thải nhà kính lớn nhất thế giới đồng thời hào phóng cấp ngân sách cho địa phương và hỗ trợ doanh nghiệp để phát triển nền kinh tế xanh. Trung Quốc đặt ra mục tiêu chuyển đổi 1/5 năng lượng quốc gia sang năng lượng tái tạo vào năm 2025.

Nhờ đó, cả việc sản xuất và lắp đặt pin năng lượng mặt trời của doanh nghiệp và người dân đều tăng vọt. Hệ thống năng lượng mặt trời công nghiệp và tự lắp đặt cung cấp nguồn năng lượng vượt quá mức có thể xử lý.

Gia đình bà Shi đã may mắn khi đi đầu xu hướng: một số thành phố trên khắp tỉnh Sơn Đông, bao gồm cả làng của bà, đang yêu cầu người dân tạm dừng lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời mới trên mái nhà.

Nhà nhà thu hoạch điện mặt trời, lưới điện quốc gia … quá tải

Các nhà phân tích trong ngành cho rằng tương lai cho ngành năng lượng mặt trời của Trung Quốc vẫn còn tươi sáng nếu xử lý nhanh chóng được với tình trạng dư cung. Các công ty và cơ sở điện quốc gia đang nỗ lực xây dựng dung lượng pin để lưu trữ toàn bộ năng lượng được tạo ra.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc gia, Trung Quốc đã bổ sung thêm 216 gigawatt năng lượng mặt trời vào năm 2023, chiếm hơn một nửa tại các trang trại năng lượng mặt trời lớn. Theo nghiên cứu từ công ty tư vấn Wood Mackenzie, năng suất sản xuất điện mặt trời của Trung Quốc bằng hơn 1/2 của cả thế giới vào năm ngoái.

Chuyên gia Grace Gao về khí hậu và năng lượng tại tổ chức Greenpeace Trung Quốc, cho biết, một gigawatt năng lượng mặt trời đủ để cung cấp nhu cầu năng lượng cho khoảng 320.000 hộ gia đình Trung Quốc trong một năm. Bà cũng cho biết thêm: “Trung Quốc có tiềm năng và cơ hội để ngành điện đạt đỉnh về mục tiêu giảm phát thải năm 2025. Tôi hy vọng Sơn Đông sẽ trở thành cái tên đi đầu về năng lượng tái tạo tại Trung Quốc".

Năm 2014, Chính phủ Trung Quốc công bố trợ cấp sản xuất Năng lượng mặt trời trên mái nhà và công nghiệp. Tỉnh Sơn Đông, với ngành sản xuất tiên tiến, là ứng cử viên sáng giá để sớm dẫn đầu trong việc phát triển năng lượng mặt trời so với các tỉnh ít dân cư hơn như Thanh Hải hay Nội Mông.

Riêng tỉnh Sơn Đông đã bổ sung khoảng 14 gigawatt năng lượng mặt trời vào mạng lưới điện quốc gia năm 2023. Tuy dẫn đầu về năng lực năng lượng tái tạo nhưng điều đó đồng nghĩa với việc tỉnh Sơn Đông đang phải đối mặt với khó khăn do tốc độ tăng trưởng quá nhanh. Ngành pin - dự trữ năng lượng có lẽ cần thúc đẩy động lực tăng trưởng nhanh xấp xỉ với tốc độ tăng của những tấm thu năng lượng mặt trời trên mái nhà dân.

Ở mọi miền quê của tỉnh Sơn Đông, người dân hào hứng với kế hoạch lắp tấm pin năng lượng mặt trời trên mái nhà vì nguồn lợi quá lớn chứ không mấy quan tâm đến mục tiêu giảm phát thải của chính phủ. Những người như bà Shi chỉ thấy lợi nhuận từ việc này "cao gấp mấy lần lãi suất gửi tiết kiệm ở ngân hàng".

Người dân tại một ngôi làng ở Hải Môn, tỉnh Giang Tô, lắp đặt các tấm pin mặt trời trên mái nhà của họ, năm 2021. Nguồn: China Daily

Giám đốc một công ty chuyên lắp đặt pin năng lượng mặt trời cho dân làng và các nhà máy, anh Wang Xingyong cho biết doanh số của doanh nghiệp mình đã tăng gấp đôi mỗi năm kể từ 2016.

"Ban đầu, chúng tôi chỉ lắp cho một khách hàng, là nông dân, với giá 10.000 - 50.000 nhân dân tệ. Sau đó, chúng tôi kiếm được các dự án trị giá hàng trăm nghìn hoặc hàng triệu nhân dân tệ", anh nói.

Anh Wang cho biết ban đầu, ý tưởng này khó được chấp nhận. Ít người tin vào việc chính phủ sẽ trả tiền cho họ để sản xuất điện. Nhưng dần dần, Wang thuyết phục được gia đình và bạn bè tham gia. Dân làng cũng kéo nhau làm theo khi thấy kết quả.

Các gia đình cũng có thể kiếm tiền nếu cho thuê mái nhà để lắp pin mặt trời, với giá khoảng 3.000 nhân dân tệ (414 USD) mỗi tháng, Liu Wenping - một nhà đầu tư vào các công ty năng lượng mặt trời cho biết. Họ cũng có thể được tặng điều hòa, tủ lạnh và nhận một phần nhỏ hoa hồng từ số điện được bán ra.

Ngành pin và xe điện bước vào “cuộc chơi”

Các hãng pin, hãng xe điện và công ty điện tại Trung Quốc đang chạy đua tạo ra các pin tiên tiến hơn để tích trữ năng lượng mặt trời. Chính quyền Sơn Đông đang chạy thử nghiệm loại pin lithium sắt phosphate để trữ năng lượng giờ cao điểm, sau đó cấp cho lưới điện của tỉnh.

Mạng lưới tấm thu năng lượng mặt trời rải khắp núi rừng tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Nguồn: CSIS

Một vấn đề khác cần giải quyết là đưa ra cách định giá điện trên thị trường giao ngay. Hiện tại, Trung Quốc vẫn dùng giá điện do Chính phủ ấn định, được tính toán dựa trên các nghiên cứu chuyên sâu. Giới phân tích cho rằng nếu không linh hoạt về giá, Trung Quốc sẽ khó thuyết phục khách hàng chuyển sang dùng điện giờ thấp điểm.

Chính phủ Trung Quốc cũng đang có kế hoạch cải thiện lưới điện. Hồi tháng 2, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) - chịu trách nhiệm giám sát và thực thi các chính sách kinh tế kêu gọi các tỉnh tập trung tăng tính linh hoạt của lưới điện. Họ muốn trang bị thêm cho các nhà máy điện than, để linh hoạt nguồn cấp nhanh chóng.

"Tất cả quốc gia trên thế giới sử dụng năng lượng tái tạo đều gặp các vấn đề giống nhau. Trung Quốc cũng như các nước khác, đang tìm kiếm các giải pháp thông minh, hoặc thử tích hợp AI để có lưới điện hiệu quả và năng suất nhất”, David Fishman - Giám đốc cấp cao tại hãng tư vấn Lantau Group nhận định.

Hiện tại, chưa có dấu hiệu nào cho thấy cơn sốt điện mặt trời tại Trung Quốc sẽ dừng lại. Các doanh nghiệp đang đổ xô đến những tỉnh phía Nam, không cách Sơn Đông là bao.

Còn tại Sơn Đông, Giám đốc Wang vẫn lạc quan về triển vọng kinh doanh của địa phương. Dù các dự án mới với dân làng đang chững lại, Wang vẫn còn các khách hàng doanh nghiệp. Khi ngành xe điện tại Trung Quốc đang bùng nổ, Trung Quốc sẽ cần xây dựng các trạm sạc có kết hợp pin năng lượng mặt trời, mở ra tương lai tươi sáng cho chuyển đổi năng lượng, giảm phát thải và thúc đẩy công nghiệp quốc gia.

>> Quốc gia Đông Nam Á chi khủng cho dự án năng lượng mặt trời lớn nhất thế giới, đánh bại Trung Quốc và Ấn Độ