PGS.TS Ngô Trí Long đề xuất thành lập Ngân hàng Năng lượng quốc gia

Tại Diễn đàn Dầu khí và Năng lượng thường niên 2025, một kiến nghị đáng chú ý đã được đưa ra bởi PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính): thành lập Ngân hàng Năng lượng Quốc gia (National Energy Bank – NEB). Theo ông Long, đây là giải pháp cấp thiết để tháo gỡ điểm nghẽn lớn nhất trong quá trình chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam: thiếu hụt vốn dài hạn.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050, Việt Nam cần đầu tư hơn 368 tỷ USD, tương đương 6,8% GDP mỗi năm, trong đó riêng lĩnh vực năng lượng đã chiếm tới 135 tỷ USD. Tuy nhiên, dữ liệu từ Bộ Tài chính cho thấy trong giai đoạn 2016–2023, vốn đầu tư công dành cho năng lượng chỉ chiếm 15–18% tổng đầu tư công toàn ngành, tương đương khoảng 28–32 tỷ USD.

Điều này cho thấy sự thiếu hụt nghiêm trọng về nguồn lực rót vào lĩnh vực năng lượng. Trong khi đó, các ngân hàng khó đáp ứng yêu cầu vốn của các dự án năng lượng tái tạo mới do thiếu kiến thức chuyên sâu, hạn chế kỳ hạn cho vay (đa phần dưới 10 năm) và không có cơ chế bảo lãnh rủi ro công nghệ và ngoại tệ.

Theo đó, mô hình NEB mà ông đề xuất là một định chế tài chính chuyên trách, được phối hợp thành lập bởi Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (PVN) cùng một số ngân hàng lớn như BIDV, Vietcombank, Agribank, dưới sự bảo trợ của Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước. NEB sẽ đóng vai trò cung cấp tín dụng trung – dài hạn (15–25 năm) cho các dự án năng lượng xanh như điện gió ngoài khơi, hydrogen xanh, hạ tầng lưu trữ điện, hoặc các mô hình hybrid (lai ghép giữa các công nghệ).

Vốn huy động cho NEB sẽ đến từ đâu? Theo đề xuất, nguồn lực có thể đến từ phát hành trái phiếu xanh, các công cụ tài chính đổi mới (innovative finance), vay ưu đãi quốc tế, hoặc các quỹ khí hậu toàn cầu. Đặc biệt, để giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư, Nhà nước có thể tham gia chia sẻ rủi ro thông qua việc lập Quỹ bảo lãnh đầu tư năng lượng, trong khi PVN có thể đảm nhiệm vai trò thẩm định kỹ thuật – công nghệ, giúp NEB “lọc” được các dự án có tiềm năng.

PGS.TS Long khẳng định, mô hình ngân hàng năng lượng không phải điều gì mới mẻ. KfW (Đức) là ví dụ tiêu biểu khi đã cấp hơn 80 tỷ EUR cho các dự án năng lượng sạch, với tỷ lệ đòn bẩy tài chính lên tới 1:5. Trong khi đó, Green Bank của Anh cũng huy động được hơn 15 tỷ USD từ khu vực tư nhân chỉ sau 5 năm hoạt động, phần lớn qua mô hình đối tác công – tư (PPP) và phát hành trái phiếu xanh.

PGS.TS Ngô Trí Long phát biểu tại diễn đàn năng lượng, ngày 28/7. Ảnh: Minh Đức

Tại Đông Nam Á, Indonesia đã thành công với mô hình Indonesia Financing Facility (IFF), một cơ chế tài trợ kết hợp giữa Chính phủ Indonesia với Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) để cấp vốn cho hạ tầng năng lượng.

Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi các mô hình này, ông Long nhấn mạnh, nhưng cần bản địa hóa để phù hợp với điều kiện trong nước, nhất là về cơ chế tài chính, năng lực thẩm định, khả năng điều phối từ phía Nhà nước và sự tham gia chủ động của doanh nghiệp.

NEB không chỉ là một sáng kiến tài chính, mà còn là lời cảnh báo chính sách: Nếu không sớm tháo gỡ các nút thắt về vốn và thể chế, mục tiêu Net Zero 2050 sẽ chỉ là một “giấc mơ đắt đỏ” – vừa xa vời, vừa thiếu nguồn lực để hiện thực hóa.

>> Bộ Công Thương đề xuất hỗ trợ 2,5 triệu đồng mỗi hộ gia đình khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà