Siêu cường châu Á đối mặt với khủng hoảng thừa sữa vì thiếu trẻ sơ sinh, thừa người già

Lượng sữa dư thừa khổng lồ của Trung Quốc là hệ quả không mong đợi từ chính sách khuyến khích sản xuất và tiêu thụ sữa nhằm đảm bảo an ninh lương thực. Bên cạnh việc gây áp lực lên nông dân và lãng phí tài nguyên, tình trạng này còn phơi bày những hạn chế của ngành sữa Trung Quốc. Chi phí sản xuất cao, di chứng từ vụ bê bối sữa melamine năm 2008, cùng với những rào cản về tiêu chuẩn chất lượng và quy định nhập khẩu đã khiến sữa Trung Quốc khó có thể cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Dưới tác động của nền kinh tế suy giảm, lạm phát gia tăng và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, nhu cầu đối với các sản phẩm sữa cao cấp tại Trung Quốc đã giảm đáng kể. Kết hợp với việc dân số già đi, tiêu thụ sữa bình quân đầu người ở Trung Quốc đã giảm từ 14,4 kg năm 2021 xuống còn 12,4 kg năm 2022, theo số liệu của Cục Thống kê Trung Quốc, cho thấy một xu hướng tiêu dùng sữa đang thay đổi rõ rệt.

Cùng lúc đó, sản lượng sữa tại Trung Quốc, nhà sản xuất lớn thứ ba thế giới, tăng mạnh lên gần 42 triệu tấn vào năm ngoái, vượt mục tiêu của Bắc Kinh đặt ra cho năm 2025 là 41 triệu tấn. Tuy nhiên, tình hình cung vượt cầu nghiêm trọng đã khiến giá sữa giảm sâu, thậm chí dưới mức chi phí sản xuất trung bình khoảng 3,8 NDT (khoảng 0,5352 USD) mỗi kg, khiến nhiều trang trại nhỏ lẻ không thể trụ vững và buộc phải đóng cửa.

Modern Dairy, một trong những nhà sản xuất lớn nhất, đã báo cáo tình hình kinh doanh tồi tệ với việc đàn bò sữa giảm một nửa và lỗ ròng tới 207 triệu NDT (khoảng 29 triệu USD) trong nửa đầu năm nay.

Ông Li Yifan, Giám đốc Bộ phận Sữa khu vực Châu Á của StoneX, cho biết: "Không chỉ sữa, mà cả việc bán thịt cũng đang khiến các nhà chăn nuôi lao đao".

Theo số liệu hải quan Trung Quốc, nhập khẩu sản phẩm sữa đã ghi nhận sự sụt giảm đáng kể trong 8 tháng đầu năm nay, giảm 13% so với cùng kỳ năm trước, xuống còn 1,75 triệu tấn. Sữa bột, mặt hàng chủ lực, giảm tới 21% xuống còn 620.000 tấn.

Ngành công nghiệp sữa của Trung Quốc bùng nổ sau lời kêu gọi của Bắc Kinh năm 2018 về việc mở rộng trang trại và tăng sản lượng, một phần trong chiến lược tự cung tự cấp lương thực. Điều này dẫn đến sự phát triển ồ ạt của các trang trại và việc nhập khẩu hàng trăm ngàn con bò Holstein để nuôi.

Sự sụt giảm mạnh về tỷ lệ sinh của Trung Quốc, từ 12,43 trẻ trên 1000 người năm 2017 xuống còn mức thấp kỷ lục 6,39 trẻ vào năm 2023, không chỉ ảnh hưởng đến nền kinh tế mà còn kéo theo nhu cầu sữa công thức cho trẻ em giảm sút.

Theo công ty A2 Milk, thị trường sữa công thức tại Trung Quốc đã giảm mạnh 8,6% về số lượng và 10,7% về giá trị trong năm 2024, và xu hướng này dự kiến sẽ tiếp tục trong năm tới.

Mặc dù Chính phủ Trung Quốc đã kêu gọi người tiêu dùng chuyển từ uống sữa sang tiêu thụ các sản phẩm từ sữa khác từ năm 2018 để đa dạng hóa thị trường, nhưng thực tế, sữa nước vẫn chiếm tới 80% tổng lượng tiêu thụ, cho thấy nỗ lực này gặp nhiều khó khăn.

Để đối phó với tình trạng dư thừa sữa tươi, các nhà sản xuất Trung Quốc đã chuyển đổi một lượng lớn thành sữa bột. Tuy nhiên điều này lại khiến Trung Quốc dư thừa đến 300.000 tấn sữa bột vào cuối tháng 6, tăng gần gấp đôi so với cùng kỳ năm trước theo báo cáo của Hiệp hội Sữa Trung Quốc.

Việc xuất khẩu sữa bột nguyên kem được xem là một giải pháp, tuy nhiên, nỗi ám ảnh về vụ bê bối sữa nhiễm melamine năm 2008 vẫn còn dai dẳng, hạn chế khả năng tiêu thụ sản phẩm này trên thị trường quốc tế. Thậm chí, tại thị trường nội địa, nhiều người tiêu dùng vẫn tin tưởng vào các thương hiệu sữa ngoại hơn, bất chấp những nỗ lực cải thiện chất lượng và an toàn thực phẩm của các doanh nghiệp trong nước.

Trong nửa đầu năm 2024, Trung Quốc đã xuất khẩu 55.100 tấn sản phẩm sữa, tăng 8,9% so với cùng kỳ năm trước, nhưng con số này vẫn chỉ chiếm một phần nhỏ trong lượng sữa thừa của quốc gia. Nguyên nhân chính là chi phí sản xuất sữa tại Trung Quốc cao gấp gần đôi so với các đối thủ cạnh tranh lớn như New Zealand, do sự phụ thuộc vào thức ăn gia súc nhập khẩu đắt đỏ.

Tình trạng cung vượt cầu nghiêm trọng đã khiến Bắc Kinh tìm cách xuất khẩu các sản phẩm sữa như phô mai, sữa và kem sang thị trường Liên minh châu Âu, nhằm giảm bớt áp lực lên ngành sữa trong nước. Tuy nhiên, đây chỉ là những sản phẩm ngách và biện pháp này khó có thể giải quyết triệt để vấn đề thừa sữa.

"Hạn chế nhập khẩu sữa từ EU chỉ là giải pháp tạm thời, không thể giải quyết căn bản tình trạng dư thừa và nhu cầu trì trệ của ngành sữa Trung Quốc", Tanya Bhatia, nhà phân tích nghiên cứu hàng tiêu dùng tại Economist Intelligence Unit, nhận định.

Mặc dù vậy, các nhà cung cấp sữa quốc tế vẫn lạc quan về tiềm năng lâu dài của thị trường Trung Quốc. Charlie McElhone, Tổng Giám đốc phụ trách phát triển bền vững của ngành công nghiệp sữa Australia, cho biết: "Chúng tôi tin rằng thị trường phô mai Trung Quốc vẫn còn rất nhiều dư địa tăng trưởng".

Theo Reuters

>> Kỳ lạ đất nước đông dân nhất thế giới lại đang đối mặt cuộc khủng hoảng vô sinh