‘Thành phố dưới lòng đất’ duy nhất Việt Nam: Mất tới 22 năm xây dựng, trải dài 250km, lọt top ‘Điểm du lịch gợi nhớ đau thương trên thế giới’
Mới đây, địa điểm này tiếp tục được tái hiện một cách chân thực qua tác phẩm điện ảnh đình đám đang gây sốt tại các phòng vé trên toàn quốc.
Từ công trình huyền thoại của thế kỷ XX
Cách trung tâm TP.HCM khoảng 70km về hướng Tây Bắc, địa đạo Củ Chi là biểu tượng sáng ngời của tinh thần sáng tạo và lòng kiên cường trong suốt 30 năm kháng chiến giành độc lập, tự do cho Tổ quốc. Công trình này được xem là một huyền thoại thế kỷ 20, trở thành địa danh nổi tiếng toàn cầu.
Tại huyện Củ Chi, hệ thống địa đạo đầu tiên hình thành ở hai xã Tân Phú Trung và Phước Vĩnh An. Lúc đầu, những đoạn địa đạo có cấu trúc đơn giản, chủ yếu dùng để cất giấu tài liệu, vũ khí và làm nơi ẩn náu cho cán bộ hoạt động trong vùng địch hậu. Theo thời gian, hệ thống này được mở rộng ra nhiều xã khác.
Trong giai đoạn 1961–1965, chiến tranh du kích của nhân dân Củ Chi phát triển mạnh mẽ, gây tổn thất lớn cho quân địch và góp phần quan trọng trong việc phá vỡ chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của Mỹ. Sáu xã phía Bắc huyện Củ Chi đã hoàn thiện tuyến địa đạo “xương sống”, từ đó tiếp tục phát triển các nhánh phụ kết nối thành một mạng lưới liên hoàn chằng chịt.
Để kiến tạo nên hệ thống địa đạo kiên cố như ngày nay, hàng vạn người dân và lực lượng vũ trang huyện Củ Chi đã miệt mài xây dựng suốt 22 năm (từ 1946 đến 1968), chủ yếu bằng những công cụ thô sơ như cuốc, xẻng. Địa đạo đã đóng vai trò quan trọng trong nhiều trận đánh lớn như Chiến dịch Tết Mậu Thân 1968 và đại thắng mùa Xuân 1975.
Với tổng chiều dài khoảng 250 km, hệ thống địa đạo đan xen như mạng nhện trong lòng đất. Theo Khu Di tích Lịch sử Địa đạo Củ Chi, hệ thống gồm ba tầng: tầng một cách mặt đất 3 m dành cho lực lượng chiến đấu; tầng hai sâu khoảng 6 m là nơi nghỉ ngơi cho thương binh, người già, trẻ em; tầng ba ở độ sâu từ 8–10 m là nơi trú ẩn an toàn nhất.
Các đường hầm ngoằn ngoèo nối liền với nhau, từ trục chính “xương sống” lan tỏa ra nhiều nhánh lớn nhỏ, có nhánh đổ ra sông Sài Gòn, giúp lực lượng du kích rút lui khi cần, sang căn cứ Bến Cát (tỉnh Bình Dương).
Dọc theo hệ thống địa đạo là những lỗ thông hơi ngụy trang như tổ mối, cùng hầm chông, ụ pháo giúp du kích chĩa súng lên mặt đất. Bên trong địa đạo được bố trí đầy đủ chức năng của một căn cứ kháng chiến: từ nơi cứu thương, bếp Hoàng Cầm giấu khói, khu chế tạo vũ khí cho đến phòng họp bí mật.
Chính nhờ hệ thống hầm ngầm kiên cố này, quân và dân Củ Chi đã chiến đấu bền bỉ và lập nên những chiến công oanh liệt. Với những giá trị lịch sử to lớn được hun đúc từ máu và mồ hôi của biết bao người, khu căn cứ địa đạo Củ Chi đã được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích Lịch sử – Văn hóa quốc gia.
Nay là đường hầm kỳ thú nhất hành tinh
Địa đạo Củ Chi ngày nay là điểm đến thu hút du khách trong và ngoài nước. Nơi đây không chỉ là biểu tượng truyền thống của các thế hệ Việt Nam mà còn là minh chứng sinh động cho nghị lực của con người trong chiến tranh. Đầu năm 2025, nền tảng du lịch trực tuyến TripZilla – một trong những trang web hàng đầu Đông Nam Á đã công bố danh sách 10 ‘Điểm du lịch gợi nhớ đau thương trên thế giới’. Địa đạo Củ Chi là đại diện duy nhất của Việt Nam góp mặt trong danh sách này.
Hiện hệ thống địa đạo được bảo tồn tại hai điểm chính gồm địa đạo Bến Dược (căn cứ Khu ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định) tại ấp Phú Hiệp, xã Phú Mỹ Hưng, huyện Củ Chi, TP.HCM, được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích Lịch sử – Văn hóa quốc gia theo Quyết định số 54/VHQĐ ngày 29 tháng 4 năm 1979; Địa đạo Bến Đình (căn cứ Huyện ủy Củ Chi) tại ấp Bến Đình, xã Nhuận Đức, huyện Củ Chi, TP.HCM, được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử quốc gia theo Quyết định số 101/2004/QĐ-BVHTT ngày 15 tháng 12 năm 2004.
Năm 2015, địa đạo Củ Chi được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Hiện Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đang tham mưu lập hồ sơ trình UNESCO công nhận nơi đây là Di sản thế giới. Tháng 7/2023, kênh truyền thông CNN cũng đưa địa đạo Củ Chi vào danh sách những đường hầm kỳ thú nhất hành tinh.
Trở thành cảm hứng cho thơ ca, nghệ thuật
Không chỉ là một di tích lịch sử thu hút đông đảo du khách, địa đạo Củ Chi còn là nguồn cảm hứng cho thơ ca, phim ảnh và nhiều loại hình nghệ thuật khác. Trong văn học, các tác phẩm như "Đất Củ Chi lửa cháy" của Nguyễn Quang Sáng hay "Địa đạo Củ Chi" của Nguyễn Thành Long đã khắc họa chân thực tinh thần chiến đấu kiên cường của quân dân Củ Chi giữa lòng đất. Nhà thơ Phạm Sỹ Sáu với tập thơ "Dưới cội mai vàng" cũng đã ví địa đạo như linh hồn của cuộc kháng chiến, đầy xúc động và tự hào.
Trên màn ảnh, những bộ phim như "Địa đạo Củ Chi" (1967), "Đất mẹ" (1980) hay "Cuộc chiến dưới lòng đất" của National Geographic đã góp phần tái hiện một cách sống động công trình quân sự độc đáo này, gây ấn tượng mạnh mẽ với người xem trong và ngoài nước. Không dừng lại ở đó, âm nhạc và sân khấu cũng dành nhiều tình cảm cho vùng đất thép này, tiêu biểu như ca khúc "Bài ca đất thép thành đồng" của nhạc sĩ Trần Long Ẩn và vở kịch "Dưới địa đạo" do Nhà hát kịch TP.HCM dàn dựng, mang đến hình ảnh chân thực, giàu cảm xúc về những con người đã sống, chiến đấu và hy sinh trong lòng đất quê hương.
Mới đây nhất, bộ phim "Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối" của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên cũng được lấy cảm hứng hầm địa đạo Củ Chi cùng con người tại mảnh đất anh dũng này. Do không thể quay tại địa đạo thật, êkíp đã phục dựng lại công trình này với ba tầng, mỗi tầng đảm nhiệm một chức năng riêng: hai tầng trên được nhóm du kích canh gác, bảo vệ tầng cuối – nơi đội tình báo làm nhiệm vụ dò thám sóng vô tuyến.
Chia sẻ với báo chí, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên bày tỏ: "Với tôi, địa đạo Củ Chi mới là 'gương mặt chính' của phim, còn các nhân vật xung quanh đại diện cho con người ở vùng đất này. Họ đã anh hùng chiến đấu và lặng lẽ ngã xuống, nhiều người thậm chí không để lại dấu tích gì, chỉ có cái tên".
Ảnh: Internet
Tổng hợp
>> 'Thành phố dưới lòng đất’ của Việt Nam lọt top ‘Điểm du lịch gợi nhớ đau thương trên thế giới’
