Tòa thành đá duy nhất còn lại ở Đông Nam Á, chỉ mất 3 tháng xây dựng nhưng lại có kiến trúc ‘độc nhất vô nhị’ ở Việt Nam

Từng là kinh đô của nước Đại Ngu dưới triều Hồ (1400–1407), tòa thành này đã vượt qua thử thách khắc nghiệt của thời gian để trở thành minh chứng sống động cho tài năng và trí tuệ của người Việt xưa. Dù chỉ được xây dựng trong 3 tháng vào năm 1397, thành nhà Hồ vẫn đứng vững suốt hơn 600 năm, trở thành một trong những công trình đá cổ duy nhất còn nguyên vẹn ở khu vực Đông Nam Á và là một di sản mang giá trị kiến trúc, văn hóa, lịch sử và kỹ thuật xây dựng đáng kinh ngạc.

Theo sử sách, vào mùa xuân năm 1397, Hồ Quý Ly – một vị quan quyền lực dưới triều Trần, đã cho di dời kinh đô từ Thăng Long về Thanh Hóa, đồng thời cho xây dựng một tòa thành bằng đá khổng lồ tại đây. Điều gây kinh ngạc là toàn bộ quá trình thi công thành chỉ diễn ra trong vòng 3 tháng, điều mà ngay cả với công nghệ hiện đại cũng là một thách thức lớn.

Thành nhà Hồ được xây dựng theo hình chữ nhật, có chiều dài gần 900m theo hướng Bắc – Nam và 700m theo hướng Đông – Tây, với bốn cổng chính mở ra bốn hướng. Phần đáng chú ý nhất là tường thành được ghép hoàn toàn từ những khối đá xanh nguyên khối, mỗi khối nặng từ 10–20 tấn, có khối lên tới 26 tấn. Các khối đá này được gia công, vận chuyển và lắp ghép bằng kỹ thuật thủ công, không cần vữa, nhưng vẫn ăn khớp hoàn hảo và bền vững đến ngày nay.

Những ai có dịp đứng trước cổng chính phía Nam – nơi được ví như “cánh cổng vĩnh cửu” – đều không khỏi thán phục trước vòm đá cao hơn 9m, được ghép từ các phiến đá uốn cong tuyệt đẹp, thể hiện tay nghề đỉnh cao của người thợ Việt cách đây hơn 6 thế kỷ.

Không chỉ là công trình đá lớn nhất Việt Nam, thành nhà Hồ còn là một trong số rất ít các thành lũy bằng đá còn tồn tại trên thế giới. Chính nhờ giá trị vượt trội này, vào năm 2011, thành nhà Hồ đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới với tiêu chí: là một minh chứng nổi bật về truyền thống xây dựng thành lũy tại khu vực Đông Nam Á, đồng thời thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố phong thủy phương Đông và kỹ thuật xây dựng kiên cố, khoa học.

Điều đặc biệt, kiến trúc thành nhà Hồ không chỉ phục vụ mục đích phòng thủ mà còn được đánh giá mang tư duy quy hoạch đô thị. Trong khuôn viên thành xưa có đầy đủ cung điện, đàn tế trời, hệ thống đường trục và hào nước. Đây có thể xem là một trong những quy hoạch đô thị đầu tiên của Việt Nam theo hướng hiện đại, với sự tính toán khoa học về hướng gió, mạch nước và địa thế.

Tuy mang tính chất một công trình lịch sử – văn hóa nhưng thành nhà Hồ còn cho thấy tầm nhìn dài hạn của những người đi trước ở góc độ quy hoạch đô thị. Việc lựa chọn vị trí xây thành tại một khu vực đồng bằng rộng lớn, gần sông Mã, có thế núi bao bọc, đất đai màu mỡ, giao thông thuận tiện cả đường bộ lẫn đường thủy, cho thấy tư duy quy hoạch “chọn đất dựng đô” cực kỳ hợp lý. Ngày nay, khi nhìn lại thành nhà Hồ, giới chuyên môn phải thừa nhận rằng: đây là một mô hình đô thị cổ điển mẫu mực, có thể trở thành bài học tham khảo quý giá cho phát triển đô thị bền vững hiện đại. Với quy mô đồ sộ, độ bền vật liệu đáng kinh ngạc và thiết kế vượt thời đại, có thể nói thành nhà Hồ là một “kỳ quan định giá không thể đo đếm”, nơi giá trị nằm ở chiều sâu văn hóa – lịch sử hơn là mặt bằng kinh tế thông thường.

> > TP lớn thứ 2 miền Bắc Việt Nam sắp có thêm khách sạn 5 sao cao 30 tầng, quy mô gần 1.000 tỷ

Ngày nay, khu vực xung quanh Thành Nhà Hồ không chỉ là một điểm đến di sản đơn thuần, mà đang dần chuyển mình thành một không gian du lịch văn hóa sống động, giàu trải nghiệm và chiều sâu. Một trong những nỗ lực nổi bật là việc xây dựng tuyến tham quan "Thành Nhà Hồ – Về miền Di sản", mang đến hành trình khám phá chậm rãi, thư thái và đầy cảm xúc.

Trên những chiếc xe điện lặng lẽ lăn bánh qua con đường lát đá cổ, du khách được hòa mình vào không gian thanh bình với tiếng chim hót, mùi cỏ non thoảng nhẹ, và đặc biệt là những câu chuyện kể truyền cảm từ các hướng dẫn viên địa phương – những người đang góp phần hồi sinh lịch sử bằng ngôn ngữ hiện đại và dễ tiếp cận.

Hành trình ấy không chỉ dừng lại ở bức tường thành kiên cố hay những cổng đá sừng sững, mà còn mở rộng đến không gian văn hóa nông nghiệp vùng Tây Đô – nơi tái hiện sống động đời sống lao động của người dân xưa với những hiện vật thân thuộc như guồng nước, thúng mủng, cày bừa... Đó là nơi kết nối quá khứ với hiện tại, cho thấy di sản không chỉ là tường đá, mà là hơi thở đời sống, là “câu chuyện kể bằng đất”.

Không những thế, các tuyến mở rộng như “Các làng truyền thống”, “Tâm linh vùng đệm”, hay “Di tích và thắng cảnh vùng đệm” đang dần hình thành một hệ sinh thái du lịch đa chiều. Du khách được dẫn qua những làng quê mộc mạc, khám phá các nghề truyền thống còn được lưu giữ nguyên vẹn, hoặc dừng chân bên những ngôi đền cổ kính đầy linh thiêng – tất cả tạo nên một bản hòa ca giữa thiên nhiên, văn hóa và con người.

Đáng chú ý, khu nội thành – nơi đang diễn ra các cuộc khai quật khảo cổ – càng làm dày thêm chiều sâu khám phá. Nền móng Chính điện, con đường Hoàng Gia lát đá, Đàn tế Nam Giao hay dấu tích từ núi An Tôn – xưởng khai thác đá cổ – đang dần khắc họa lại bức tranh toàn cảnh về một kinh đô hưng thịnh thời nhà Hồ. Những dấu vết xưa kia không chỉ có giá trị khảo cổ mà còn là nguyên liệu quý giá cho du lịch giáo dục, trải nghiệm và học tập.

Với sự đa dạng trong loại hình tham quan, từ lịch sử – khảo cổ, văn hóa – tín ngưỡng, đến du lịch nông thôn – sinh thái, Thành Nhà Hồ đang định hình là một điểm đến di sản toàn diện, mang khả năng giữ chân du khách dài ngày. Những con số biết nói cho thấy sức hút đang tăng lên mạnh mẽ: tính đến tháng 12 năm 2024, khu di sản này đã đón gần 260.000 lượt khách, đạt 162,5% so với kế hoạch năm và vượt cả cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, lượng khách quốc tế cũng đang gia tăng rõ rệt, cho thấy sức hút toàn cầu của di sản này.

Tất cả những yếu tố đó mở ra một hướng phát triển bền vững cho bất động sản phụ trợ, nhất là các mô hình lưu trú gắn với văn hóa bản địa như homestay, farmstay, resort sinh thái, các trung tâm trải nghiệm giáo dục – văn hóa. Với sự gia tăng ổn định về lượng khách và sự đầu tư bài bản vào hạ tầng du lịch, Thành Nhà Hồ và vùng phụ cận hứa hẹn sẽ trở thành một trung tâm du lịch di sản đặc sắc của Bắc Trung Bộ, đồng thời là thị trường bất động sản du lịch hấp dẫn cho các nhà đầu tư dài hạn, có tầm nhìn chiến lược.

> > Hôm nay, chính thức hợp long cầu vượt sông kết nối Ninh Bình với tỉnh sở hữu thành phố cổ thứ 2 Việt Nam