Tuyến đường di sản của Việt Nam đang được Trung Quốc ngỏ ý khôi phục: Là tuyến đường sắt răng cưa duy nhất ở châu Á và dài nhất thế giới, có nhà ga sở hữu 4 cái nhất của cả nước

Tuyến đường sắt di sản mang nhiều nét độc đáo

Tuyến đường sắt răng cưa Đà Lạt - Tháp Chàm là công trình độc đáo và duy nhất tại Việt Nam, được xây dựng trong ba thập kỷ (1902 - 1932) với kinh phí lên đến 200 triệu Francs. Đây là một trong hai tuyến đường sắt răng cưa leo núi đầu tiên trên thế giới, cùng với tuyến đường sắt của Thụy Sĩ. Tuy nhiên, tuyến đường của Việt Nam được đánh giá kỳ vĩ hơn nhờ chiều dài lớn hơn và độ dốc vượt trội. Trong tổng chiều dài 84 km, có tới 43 km là đường ray răng cưa băng qua đèo Sông Pha, trong khi tuyến đường sắt răng cưa Thụy Sĩ chỉ có khoảng 25 km vượt đèo Furka trên dãy Alpes.

Không chỉ kết nối Lâm Đồng với Ninh Thuận, tuyến đường này còn liên thông với tuyến đường sắt Bắc - Nam qua ga Tháp Chàm, hình thành trục giao thông chiến lược nối Sài Gòn, Nha Trang và Đà Lạt. Sau khi thiết lập quyền cai trị tại Việt Nam, chính quyền Pháp tập trung phát triển hệ thống giao thông nhằm khai thác thuộc địa. Ban đầu, kế hoạch xây dựng tuyến đường sắt nối Nha Trang - Đà Lạt được đề xuất nhưng bị hủy bỏ do chi phí quá cao. Thay vào đó, phương án Tháp Chàm - Đà Lạt được lựa chọn và triển khai theo từng giai đoạn. Đoạn Tháp Chàm - Krongpha dài 41 km hoàn thành từ năm 1903 đến 1917, trong khi đoạn Krongpha - Đà Lạt dài 43 km được đưa vào sử dụng năm 1932.

Tuyến đường sắt răng cưa Đà Lạt - Tháp Chàm là công trình độc đáo và duy nhất tại Việt Nam

Với địa hình hiểm trở cùng hai con đèo lớn Ngoạn Mục và Dran, tuyến đường sắt này buộc phải áp dụng hệ thống ray răng cưa tại ba đoạn Krongpha - Eo Gió, Dran - Trạm Hành và Đa Thọ - Trại Mát để đảm bảo an toàn khi di chuyển trên địa hình dốc lớn. Bên cạnh đó, năm đường hầm xuyên núi cũng được xây dựng nhằm tối ưu hóa quá trình vận hành.

Trước đây, tuyến đường sắt răng cưa Đà Lạt - Tháp Chàm đóng vai trò huyết mạch giao thông quan trọng với hai đôi tàu khởi hành mỗi ngày từ Nha Trang và Sài Gòn đến Đà Lạt. Mỗi đoàn tàu gồm một đầu máy và bốn toa, trong đó ba toa dành cho hành khách và một toa chở hàng. Hành khách được phân thành ba hạng, trong đó hạng nhất dành riêng cho quan chức Pháp và giới thượng lưu. Lượng khách tăng nhanh sau khi tuyến đường hoàn thành, từ 13.279 lượt năm 1933 lên 79.415 lượt vào năm 1937.

Không chỉ phục vụ vận tải, tuyến đường sắt này còn góp phần thúc đẩy kinh tế, du lịch và sự hình thành các khu dân cư dọc theo hành trình. Hệ thống giao thông kết nối cao nguyên Lâm Viên với duyên hải Nam Trung Bộ, tạo nền tảng phát triển tam giác du lịch Sài Gòn - Nha Trang - Đà Lạt. Nhờ đó, Đà Lạt dần trở thành trung tâm du lịch và nghỉ dưỡng hàng đầu Đông Dương.

Đây là một trong hai tuyến đường sắt răng cưa leo núi đầu tiên trên thế giới, cùng với tuyến đường sắt của Thụy Sĩ

Tuyến đường sắt răng cưa không chỉ mang giá trị giao thông mà còn sở hữu nhiều công trình kiến trúc đặc sắc. Hơn 100 biệt thự phong cách Pháp nằm rải rác dọc tuyến, tập trung chủ yếu tại các ga lớn như Tháp Chàm, Trạm Hành, Cầu Đất. Đặc biệt, khu biệt thự hỏa xa bao quanh ga Đà Lạt với 14 căn biệt thự bằng đá vẫn tồn tại đến ngày nay, dù nhiều công trình khác đã dần xuống cấp theo thời gian.

Nhà ga Đà Lạt, được xây dựng từ năm 1932 đến 1938, là một trong những công trình tiêu biểu nhất của tuyến đường sắt. Lấy cảm hứng từ đỉnh Lang Biang và mô phỏng theo kiến trúc nhà ga Deauville (Pháp), nhà ga Đà Lạt được đánh giá là nhà ga đẹp nhất Đông Dương và đã được xếp hạng di tích danh thắng cấp quốc gia.

Tuyến đường sắt răng cưa Đà Lạt - Tháp Chàm không chỉ là biểu tượng kỹ thuật xây dựng thời Pháp thuộc mà còn là di sản giao thông quý giá, góp phần quan trọng vào sự phát triển của Đà Lạt và khu vực Nam Trung Bộ trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, sau năm 1975, phần lớn đường ray và tà vẹt bị tháo dỡ, hiện chỉ còn đoạn ga Trại Mát – Đà Lạt dài 6,7km đang khai thác phục vụ du lịch.

Được doanh nghiệp Trung Quốc muốn ngỏ ý hỗ trợ

Mới đây, ngày 5/3, tại TP Đà Lạt, Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Trần Hồng Thái đã tiếp và làm việc với đoàn công tác của Cục 2 Đường sắt Trung Quốc do ông Quản Hoa Bình – Phó Tổng Giám đốc kiêm Kế toán trưởng Công ty Cục 2 Đường sắt Trung Quốc dẫn đầu.

Tại buổi làm việc, ông Quản Hoa Bình bày tỏ mong muốn tham gia khôi phục tuyến đường sắt Đà Lạt - Tháp Chàm, nối hai tỉnh Lâm Đồng và Ninh Thuận, đồng thời đề xuất hợp tác nâng cấp sân bay Liên Khương. Ông nhấn mạnh tiềm năng hợp tác song phương trong lĩnh vực đường sắt, hàng không và du lịch, đồng thời khẳng định năng lực của doanh nghiệp trong việc triển khai các dự án hạ tầng quy mô lớn.

Sau năm 1975, phần lớn đường ray và tà vẹt bị tháo dỡ, hiện chỉ còn đoạn ga Trại Mát – Đà Lạt dài 6,7km đang khai thác phục vụ du lịch.

Đáp lại đề xuất từ phía đối tác Trung Quốc, Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Trần Hồng Thái khẳng định chính quyền địa phương hoan nghênh sự quan tâm đối với dự án này. Ông nhấn mạnh, với lượng khách du lịch đến Lâm Đồng đạt 10 triệu lượt trong năm 2024, việc khôi phục tuyến đường sắt Đà Lạt - Tháp Chàm là giải pháp quan trọng để thúc đẩy phát triển du lịch và kinh tế khu vực.

Theo ông Thái, dự án này đã được quy hoạch chi tiết theo các quyết định của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Chính trị. Hiện nay, dự án đang trong giai đoạn hoàn thiện báo cáo nghiên cứu tiền khả thi. Trước đó, vào tháng 7/2022, Bộ Giao thông Vận tải đã chấp thuận chủ trương lập hồ sơ đề xuất đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) với tổng kinh phí 27.000 tỷ đồng. Đến tháng 10/2022, dự án tiếp tục được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào quy hoạch mạng lưới đường sắt quốc gia đến năm 2050.

Ga Đà Lạt

Ngoài ra, theo Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 14/1/2025 của Thủ tướng Chính phủ về kế hoạch thực hiện Quy hoạch tỉnh Lâm Đồng giai đoạn 2021-2030, tuyến đường sắt này được đặt mục tiêu khôi phục vào năm 2030. Song song đó, ga Đà Lạt sẽ được nâng cấp thành trung tâm phát triển đô thị theo mô hình TOD trong giai đoạn 2026-2030, với nguồn vốn từ ngân sách Nhà nước và xã hội hóa.

Việc khôi phục tuyến đường sắt Đà Lạt - Tháp Chàm được kỳ vọng sẽ tăng cường kết nối giao thông, thúc đẩy du lịch và phát triển kinh tế khu vực Tây Nguyên, mở ra nhiều cơ hội hợp tác đầu tư trong thời gian tới.

Ảnh: Sưu tầm Internet

>> Đường sắt răng cưa ‘độc nhất vô nhị’ ở cao nguyên Đà Lạt