230.000 tấn gạo biến mất, chuyện gì đã xảy ra?
Nhật Bản đang đối mặt với tình trạng thiếu gạo trầm trọng, nhưng nguyên nhân thực sự vẫn chưa được làm rõ.
Mặc dù sản lượng thu hoạch năm ngoái tăng nhẹ, điều này lẽ ra giúp giảm bớt tình trạng khan hiếm. Tuy nhiên, giá gạo năm nay lại lập kỷ lục, gây bức xúc cho người tiêu dùng, các nhà sản xuất rượu sake và chủ nhà hàng.
Một số siêu thị buộc phải giới hạn số lượng gạo mỗi khách hàng có thể mua. Nhiều nông dân cao tuổi ở vùng quê gửi gạo cho con cháu ở Tokyo, trong khi mạng xã hội tràn ngập các “thuyết âm mưu” về tình trạng thiếu hụt.
Không chỉ vậy, giá gạo còn ảnh hưởng đến thị trường tài chính. Việc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) quyết định tăng lãi suất vào tháng 1 đã góp phần làm đồng yên mạnh lên so với đồng USD.
Hệ thống cung ứng phức tạp và sự biến mất của 230.000 tấn gạo
Thị trường gạo Nhật Bản hoạt động theo một hệ thống phân phối nhiều tầng. Nông dân bán gạo cho các đại lý thu mua, sau đó các đại lý này bán lại cho các nhà bán buôn, rồi từ đó mới đến tay các cửa hàng và nhà hàng.
Mặc dù sản lượng thu hoạch năm ngoái tăng thêm 180.000 tấn, các đại lý thu mua lại báo cáo rằng họ không thể mua được khoảng 230.000 tấn so với dự kiến. Bộ Nông nghiệp Nhật Bản – đơn vị chịu trách nhiệm theo dõi nguồn cung gạo – không thể giải thích rõ về sự chênh lệch này.
Bộ trưởng Nông nghiệp Nhật Bản, Taku Eto, khẳng định trong một cuộc họp báo ngày 21/2: "Chắc chắn là có gạo. Nếu nhìn vào toàn bộ chuỗi phân phối, có một lượng gạo đang bị tích trữ hoặc cất giữ ở đâu đó, khiến nguồn cung trên thị trường bị thiếu hụt".
Giá gạo bắt đầu tăng mạnh từ tháng 8 năm ngoái, khi Chính phủ cảnh báo về nguy cơ xảy ra một trận động đất lớn ngoài khơi miền Nam Nhật Bản. Lo ngại thiếu lương thực, người dân đổ xô mua gạo tích trữ. Ngay cả khi cảnh báo được dỡ bỏ, giá gạo vẫn không giảm.
Nhiều nông dân Nhật Bản có thu nhập không cao, trung bình chỉ khoảng 2,5-3 triệu yên (428 triệu đồng - 514 triệu đồng) mỗi năm, theo trang web Agrijob. Do đó, giá gạo tăng cao mang lại lợi ích cho họ.
Trước đây, nông dân chủ yếu bán gạo cho các đại lý thu gom được cấp phép. Tuy nhiên, từ năm 2004, chính phủ đã dỡ bỏ hầu hết các hạn chế, cho phép họ bán cho nhiều đối tượng hơn.
Dù trên mạng lan truyền tin đồn về việc có người lái xe quanh vùng nông thôn để thu mua gạo, nhưng theo lời các nông dân, điều này không thực sự xảy ra. "Không ai đứng sau giật dây với ý đồ xấu cả. Có thể một số trung gian đang tích trữ gạo để đầu cơ, nhưng đó là một phần của kinh doanh, không thể trách họ được", ông Takakazu Yagura, một nông dân ở tỉnh Shiga, cho biết.
Người tiêu dùng chịu tác động nặng nề
Giá một túi gạo 5kg đã tăng lên mức trung bình 3.952 yên (hơn 670.000 đồng), cao hơn 95% so với năm ngoái. Chuỗi cửa hàng tiện lợi Seven-Eleven Nhật Bản đã buộc phải tăng giá cơm nắm (onigiri) và hộp cơm trưa (bento) vào tháng 1. Điều này càng làm gia tăng lạm phát, vốn đã tăng nhanh nhất kể từ giữa năm 2023.
Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, ông Kazuo Ueda, đã ba lần nâng lãi suất trong vòng một năm qua và nếu giá cả tiếp tục tăng, các đợt điều chỉnh lãi suất tiếp theo có thể sẽ xảy ra.
"Nhận thức của người tiêu dùng về giá cả có tác động lớn đến chính sách của BOJ, vì vậy giá gạo không thể bị xem nhẹ", ông Masato Koike, nhà kinh tế tại Sompo Institute Plus cho biết.
Tại một cửa hàng tạp hóa giảm giá ở khu Tamachi, Tokyo, nơi kệ gạo đã trống trơn và mỗi khách hàng chỉ được mua tối đa một túi, ông Yutaka Ozeki quyết định chọn bánh mì thay vì gạo. "Tôi không mua gạo nữa vì giá quá cao", ông nói.
Nhật Bản – ngoại lệ so với xu hướng toàn cầu
Trên thế giới, giá gạo đang giảm, với giá gạo tiêu chuẩn tại châu Á gần đây chạm mức thấp nhất kể từ năm 2022. Tuy nhiên, tại Nhật Bản, do người dân ưa chuộng gạo nội địa, thuế nhập khẩu cao và hệ thống cung ứng phức tạp, gạo nhập khẩu không thể giúp hạ giá.
JA Group, tập đoàn thu mua lớn nhất Nhật Bản, kiểm soát khoảng 50% thị trường. Bên cạnh đó, còn có hàng chục nghìn đại lý thu mua nhỏ lẻ, duy trì mối quan hệ lâu dài với nông dân và các nhà bán lẻ.
Ông Hidemasa Ebihara, chủ một công ty nông nghiệp ở tỉnh Tochigi, cho biết sự cạnh tranh giữa các đại lý ngày càng khốc liệt. Trước đây, các đại lý nhỏ thường trả cao hơn JA khoảng 300-500 yên cho mỗi bao gạo 60kg. Nhưng do nguồn cung khan hiếm, mức giá họ sẵn sàng trả đã tăng vọt lên 3.000-4.000 yên.
Ông Ebihara nhận định: "Điều này cho thấy nguồn cung gạo đang cực kỳ căng thẳng. Xu hướng này có thể khiến chuỗi cung ứng thay đổi, khi nông dân bắt đầu bán trực tiếp cho người tiêu dùng và nhà hàng".
Bất đồng về số liệu thu hoạch
Nhiều nông dân và đại lý thu mua nghi ngờ về con số thống kê của Chính phủ về vụ mùa năm 2024, được công bố ở mức 7,34 triệu tấn. Nhật Bản đã trải qua mùa hè nóng nhất trong lịch sử vào năm ngoái. Nhiều nông dân báo cáo sản lượng giảm mạnh và cho rằng các khu vực khác cũng gặp tình trạng tương tự.
Ông Masato Takada, một nông dân ở tỉnh Okayama, chia sẻ: "Tôi không biết ai đang giấu gạo, nhưng tôi tin rằng sản lượng thực tế thấp hơn báo cáo. Nhiệt độ cao đã gây ra rất nhiều thiệt hại". Bà Yoshie Machida, 77 tuổi, cũng đồng tình: "Gạo Niigata bây giờ không còn ngon như trước nữa, có lẽ do thời tiết quá nóng".
Giá gạo lao dốc không phanh, Thái Lan muốn ‘bắt tay’ với Việt Nam và Ấn Độ để đối phó
Nông dân Thái Lan biểu tình vì giá gạo lao dốc, lo bị Việt Nam soán ngôi thứ 2 thế giới
