GS. TS. Hoàng Văn Cường: Mô hình ‘tăng trưởng hộ’ khiến Việt Nam hụt hơi
Xuất khẩu 500 tỷ USD nhưng Việt Nam chỉ giữ lại khoảng 100 tỷ USD, tức 20%.
Chúng ta đang làm tăng trưởng hộ cho thế giới
Tại Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam (Vietnam New Economy Forum - VNEF) chiều 2/10, GS.TS. Hoàng Văn Cường – Uỷ viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, Uỷ viên Uỷ ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội nhấn mạnh, điểm nghẽn lớn nhất của kinh tế Việt Nam hiện nay là mô hình gia công, lắp ráp. Không chỉ dừng ở các ngành truyền thống như dệt may, da giày, ngay cả ngành công nghệ cao như bán dẫn cũng mới chỉ dừng ở khâu kiểm đếm, đóng gói, tức là những phần việc có giá trị gia tăng chỉ khoảng 8%.
“Xuất khẩu 500 tỷ USD nhưng Việt Nam chỉ giữ lại khoảng 100 tỷ USD, tức 20%. Chúng ta đang làm tăng trưởng hộ cho thế giới”, ông Cường nhấn mạnh.
Nguy cơ càng lớn khi Việt Nam vẫn trong thời kỳ dân số vàng nhưng lực lượng lao động chủ yếu xoay quanh các công việc giá trị thấp. “Nếu cứ duy trì, đến khi lực lượng lao động bước vào già hóa, chúng ta sẽ hụt hơi, không còn cơ hội nâng lên phân khúc cao hơn. Khi ấy, Việt Nam rơi đúng vào tình cảnh chưa giàu đã già”, ông cảnh báo.
Ông Cường phân tích, năng suất lao động thấp là nút thắt then chốt. Nhưng năng suất không thể được cải thiện chỉ bằng cách ép người lao động làm nhiều hơn.
“Một chiếc áo gia công bán 10 đồng, công nhân Việt Nam chỉ được 1,5 – 2 đồng. Có tăng năng suất gấp đôi thì cũng chỉ nhận thêm được 1 đồng nữa, trong khi người nắm khâu thiết kế, thương hiệu hưởng tới 16 – 17 đồng”, ông lấy ví dụ.
Do đó, giải pháp căn cơ là thay đổi mô hình tăng trưởng, chuyển dịch sang những khâu có giá trị cao hơn trong chuỗi toàn cầu.
Dám chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm
Theo GS.TS. Hoàng Văn Cường, đã đến lúc Việt Nam phải thay đổi cách tiếp cận, từ hội nhập chân thành sang hội nhập thông minh và tự chủ. Điều này có thể bắt đầu từ những bước đi tiệm tiến, như thay thế dần nguyên liệu nhập khẩu bằng sản phẩm trong nước, đầu tư công nghệ để gia tăng tỷ trọng giá trị Việt Nam.
“Chỉ cần thay đổi cấu phần, vẫn xuất khẩu 500 tỷ USD nhưng giá trị để lại trong nước có thể tăng gấp đôi, lên 200 tỷ USD”, ông phân tích.
Tuy nhiên, để đi tắt, đón đầu, Việt Nam cần mạnh dạn bước vào các ngành công nghệ mới như UAV, chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo… và tiến tới nắm giữ các khâu nghiên cứu, thiết kế, chứ không chỉ lắp ráp, gia công. Chẳng hạn như chúng ta hiện nay đang mong muốn đầu tư cho Viettel để xây dựng phòng thí nghiệm, sản xuất thử chip. Nếu thành công, đó sẽ là bước đi tiệm tiến nhưng cũng đầy táo bạo, không chỉ đi cùng mà còn đi thẳng vào khâu giá trị cao nhất. Đây chính là sự chuyển dịch từ hội nhập dựa vào huy động bên ngoài sang hội nhập tự chủ, làm chủ công nghệ và thương hiệu của chính mình.
Để đạt được điều này, theo ông Cường, Nhà nước cần có chính sách chấp nhận rủi ro và khuyến khích đầu tư mạo hiểm.
“Nhà nước phải tạo cơ chế, chính sách hỗ trợ, trong khi doanh nghiệp và doanh nhân phải sẵn sàng chấp nhận rủi ro để hướng tới thành quả cao hơn. Chỉ có như vậy, chúng ta mới bước chân vào được chuỗi giá trị mới”, ông nhấn mạnh.
Một ví dụ rất đáng ghi nhận là hiện nay Chính phủ đã bắt đầu triển khai cơ chế "đặt hàng" cho doanh nghiệp. Điều này có ý nghĩa then chốt bởi Nhà nước không làm thay, mà trao cho doanh nghiệp thị trường và nguồn lực ban đầu để họ có cơ hội thử sức, trưởng thành. Nhưng quan trọng hơn, chính doanh nghiệp phải dám bước ra thực chiến, dám chấp nhận hy sinh, đổi mới và đầu tư cho dài hạn.
"Đặc biệt, các doanh nghiệp không thể đi đơn lẻ, mà phải bắt tay, liên kết với nhau để tạo ra sức mạnh bên trong. Chỉ khi đó, những đơn hàng chiến lược của Chính phủ mới trở thành cú hích thực sự, giúp doanh nghiệp Việt hình thành năng lực cạnh tranh tự thân thay vì mãi phụ thuộc bên ngoài", vị chuyên gia nhận định.
