Loại rau được người Trung Quốc xem như 'rau trường sinh' nhưng ở Việt Nam lại mọc dại, ít người biết

Rau dớn là loại rau rừng quen thuộc với đồng bào Tây Bắc. Không chỉ là nguyên liệu ẩm thực, rau dớn còn được xem như một vị thuốc quý trong cả y học dân gian lẫn nghiên cứu hiện đại.

Từ giá trị ẩm thực cho đến những công dụng bất ngờ cho sức khỏe, rau dớn đang ngày càng được quan tâm như một “kho báu xanh” của núi rừng.

Đặc sản gắn với văn hóa bản địa

Rau dớn là loại rau rừng mọc nhiều ở những khu vực nhiệt đới ẩm, đặc biệt dọc các bờ suối, khe núi hoặc nơi có bóng râm và độ ẩm cao. Ở Việt Nam, rau dớn xuất hiện phổ biến tại các tỉnh Tây Bắc, nơi khí hậu mát mẻ quanh năm tạo điều kiện lý tưởng để cây sinh trưởng, nhất là vào mùa mưa.

Cây rau dớn thuộc họ dương xỉ, có thân rễ ngắn, mọc bò và sống rất dai. Cây trưởng thành thường cao khoảng 0,5-1m. Lá của rau dớn là dạng lá kép lông chim, ở giai đoạn non chỉ xẻ một lần, còn khi trưởng thành có thể xẻ đến hai lần, tạo thành các phiến lá dài hình ngọn giáo.

Lá mọc so le, gồm khoảng 12-16 cặp lá chét nhỏ, sắp xếp theo chiều hướng lên. Những lá chét phía trên thường không có cuống, trong khi các lá chét phía dưới lại có cuống ngắn.

Mặt dưới lá xuất hiện nhiều ổ túi bào tử nhỏ, hình tròn, phân bố đều dọc theo các gân phụ. Các bào tử có dạng bầu dục, màu vàng sáng và có một phần mào hẹp đặc trưng.

Với đồng bào vùng cao, rau dớn không chỉ đơn thuần là một loại thực phẩm. Từ lâu, nó đã trở thành một phần trong đời sống văn hóa ẩm thực, hiện diện trong nhiều dịp lễ hội.

Như với người Cơ Tu, rau dớn chính là món rau truyền thống mỗi độ xuân về. Đến cuối năm, họ vào rừng hái rau dớn để chuẩn bị cho mâm cỗ Tết, như một cách giữ gìn phong tục lâu đời và gửi gắm sự biết ơn với núi rừng.

Trong bữa ăn hàng ngày, rau dớn có thể được chế biến thành nhiều món khác nhau như xào tỏi, nộm chua ngọt, luộc chấm muối vừng, thậm chí làm rau nhúng cho các món lẩu.

Hương vị của rau dớn rất đặc trưng, hơi nhẫn khi ăn sống, nhưng khi nấu lại trở nên bùi, ngọt và giòn, mang cảm giác rất “rừng”. Chính sự đa dạng trong cách chế biến và hương vị độc đáo đã khiến rau dớn trở thành một đặc sản được nhiều người săn tìm.

“Vị thuốc xanh” từ núi rừng

Không chỉ ngon, rau dớn còn giàu giá trị dinh dưỡng. Cây chứa nhiều vitamin A, C, E cùng khoáng chất như sắt, kali, canxi và đặc biệt là hàm lượng chất xơ cao. Nhờ vậy, rau dớn hỗ trợ tốt cho hệ tiêu hóa, giúp ngăn ngừa táo bón, đồng thời mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Người Trung Quốc còn gọi loại rau này bằng cái tên "rau trường sinh".

Nhờ sở hữu hàm lượng dưỡng chất phong phú, rau dớn được dân gian sử dụng từ lâu như một loại dược liệu tự nhiên. Theo các ghi chép, rau dớn có tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu và hỗ trợ hoạt động đại tràng. Người dân thường dùng rau trong các trường hợp cảm sốt, ho, đau đầu, tiêu chảy, kiết lỵ, hoặc giã nát để đắp lên các vết thương ngoài da nhằm sát trùng và cầm máu.

Điều đặc biệt, trong dân gian, người ta xem rau dớn như một vị thuốc bổ cho phụ nữ sau sinh. Nước sắc từ rau giúp lưu thông khí huyết, phần thân và lá có lớp nhớt tự nhiên giúp nhuận tràng, hỗ trợ cơ thể hồi phục nhanh hơn. Nhiều gia đình còn phơi khô cành lá để nấu nước uống hằng ngày hoặc chế biến thành các món ăn theo mùa.

Không chỉ được Đông y trân trọng, rau dớn cũng đang được khoa học hiện đại quan tâm. Một số nghiên cứu cho thấy rau dớn chứa hoạt chất chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào và hạn chế tổn thương do các gốc tự do gây ra.

Các chiết xuất từ rau có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, giảm viêm và giảm đau nhờ nhóm hoạt chất flavonoid và sterol. Thậm chí, khi kết hợp với một số loại kháng sinh, chiết xuất rau dớn còn giúp tăng hiệu quả diệt khuẩn.

Một số công trình khác chỉ ra rằng rau dớn có khả năng ức chế enzyme glucosidase - yếu tố liên quan đến việc kiểm soát đường huyết. Nhờ cơ chế này, rau dớn được xem là thực phẩm hỗ trợ người có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

Ngoài ra, rau dớn còn mang lại lợi ích cho gan khi giúp giảm độc tính và hạn chế tổn thương gan ở mức độ nhất định. Trong dân gian, người ta dùng chiết xuất từ rễ và thân rau dớn để tẩy giun sán. Đây phương pháp tự nhiên đã tồn tại từ lâu.

Những lưu ý khi sử dụng rau dớn

Mặc dù là loại rau ngon và giàu dưỡng chất, rau dớn vẫn cần được xử lý đúng cách. Do có lớp nhớt tự nhiên, khi rửa cần nhẹ tay để tránh làm dập lá. Rau thường bám đất ở thân và cuống nên cần rửa kỹ và chần nhanh qua nước sôi để giảm độ nhớt, giúp món ăn dễ ăn và thanh hơn.

Một điều quan trọng là rau dớn sống trong môi trường ẩm ướt và có khả năng hút kim loại nặng như asen. Vì vậy, người dùng cần chọn rau từ khu vực sạch, không ô nhiễm, tránh thu hái từ nơi gần chất thải công nghiệp hoặc nông nghiệp.

Ngoài ra, rau dớn nên được chế biến chín. Các món gỏi hoặc ăn sống có thể gây đầy bụng hoặc khó tiêu cho một số người, đặc biệt là người có hệ tiêu hóa nhạy cảm.

Rau dớn mang trong mình hương vị độc đáo của núi rừng cùng nhiều giá trị dinh dưỡng và dược tính đáng quý. Với sự phát triển của khoa học và sự quan tâm ngày càng lớn của người tiêu dùng, rau dớn hứa hẹn sẽ trở thành “ngôi sao xanh” trong xu hướng ẩm thực tự nhiên và tốt cho sức khỏe.