Nể phục người tị nạn Việt Nam thành tỷ phú tương ớt trên đất Mỹ, chỉ học hết tiểu học, tha hương làm nên hành trình tỷ đô

Tỷ phú tương ớt đầu tiên trên đất Mỹ

Theo Forbes, vào tháng 12/1978, ông David Tran, khi đó 33 tuổi, rời khỏi Việt Nam và chuyển tới định cư ở Los Angeles, Mỹ. Đó là nơi ông lập ra công ty Huy Fong chuyên sản xuất tương ớt Sriracha theo công thức có nguồn gốc từ Thái Lan.

Lúc bấy giờ, ông mang theo số vàng trị giá 20.000 USD vào thời điểm đó, tương đương khoảng 90.000 USD (2,1 tỷ đồng) theo thời giá ngày nay.

Hơn 4 thập kỷ sau, tương ớt Sriracha thậm chí có mặt trên trạm vũ trụ quốc tế và bàn ăn trên toàn thế giới. Theo số liệu thống kê từ công ty nghiên cứu thị trường NPD Group, chai tương ớt với logo con gà trống, nắp màu xanh lá cây, xuất hiện trong bếp ăn của 10% hộ gia đình Mỹ.

Theo công ty nghiên cứu thị trường NPD Group, Sriracha hiện đang đứng thứ ba trong thị trường tương ớt với trị giá ước tính khoảng 1,5 tỷ USD của Mỹ, chỉ sau Tabasco, thuộc sở hữu của gia đình McIlhenny từ năm 1868 và Frank's RedHot, của gã khổng lồ McCormick & Co.

Còn theo công ty nghiên cứu IBISWorld, Huy Fong của David Tran hiện đang được định giá 1 tỷ USD, dựa trên doanh thu ước tính 131 triệu USD vào năm 2020. Điều này đã giúp David Tran, người đàn ông Việt, trở thành tỷ phú duy nhất trong ngành công nghiệp tương ớt của Mỹ ở tuổi 77.

Dù một số đối thủ cạnh tranh của Sriracha bị thâu tóm trong những năm gần đây, nhưng vị tỷ phú gốc Việt không có kế hoạch bán lại công ty. Ông dự kiến truyền lại việc kinh doanh cho hai người con trai là William, 47 tuổi và Yassie, 41 tuổi.

Kể từ đầu những năm 1980, Sriracha trở thành một thương hiệu khổng lồ mà không tốn "một xu" tiền quảng cáo và không tăng giá bán buôn. Thậm chí, công ty còn vượt qua nhiều cơn bão khủng hoảng như vụ kiện mùi lạ ở nhà máy, tình trạng thiếu ớt do mất mùa năm 2022 buộc công ty phải tạm ngừng sản xuất. Điều này thậm chí khiến doanh số bán lẻ tăng đột biến do người tiêu dùng tăng cường mua tích trữ.

Đương đầu với khó khăn, vị tỷ phú 77 tuổi không nao núng. "Tôi muốn tạo ra những sản phẩm có chất lượng như làm nước sốt cay hơn. Việc kiếm thêm lợi nhuận là điều tôi không nghĩ tới", ông David Tran trải lòng cùng Forbes.

Từ sản phẩm bị kỳ thị đến gia vị không thể thiếu

Sinh ra ở Sóc Trăng, Việt Nam vào năm 1945, khi đất nước vẫn còn dưới sự cai trị của thực dân Pháp. Theo Dự án Lịch sử Người Mỹ gốc Việt của UC Irvine, David Tran là thành viên của gia đình có tới 8 anh chị em, cha của ông là một thương gia còn mẹ ông là nội trợ.

Khi ông mới chỉ học hết tiểu học, ông và anh trai đã chuyển lên Sài Gòn để cùng làm việc tại một cửa hàng bán hóa chất. Khởi nguồn của Huy Fong bắt đầu khi ông nhận thấy các loại tương ớt trên thị trường khi đó thiếu hương vị hoặc không đủ độ cay. Ông thử sức bằng cách mua ớt tươi và bảo quản chúng. Cùng đó, ông thử công thức riêng của mình để tạo ra tương ớt vừa tươi, vừa cay.

Những chai tương ớt đầu tiên được ông, anh trai và bố vợ cùng nhau làm thử. Tới năm 1978, ông rời Việt Nam sang Mỹ lập nghiệp. Đến tháng 1/1980, nghe theo lời anh rể cho biết ở bang California có nhiều ớt tươi, ông đã chuyển tới Los Angeles.

Tại đây, ông mua ớt tươi ở chợ địa phương, thành lập Huy Fong vào tháng 2/1980, chọn gà trống làm biểu tượng vì sinh năm Dậu. Tới năm 1987, công ty làm ăn phát đạt. Nhu cầu tăng cao tới mức ông phải chuyển Huy Fong sang cơ sở mới lớn hơn vào năm 2010.

Cùng với sự phát triển nhanh chóng, những thách thức mới lại ập đến. Năm 2013, thành phố Irwindale kiện Huy Fong về mùi tương ớt phát ra từ nhà máy "khiến người dân khó chịu". Vụ kiện tụng gây tranh cãi kịch liệt. Thậm chí, những chính trị gia đã kêu gọi David Tran và Huy Fong rời khỏi Los Angeles.

Hiếm khi xuất hiện trước báo giới, nhưng lần này, David Tran đã mở cửa nhà máy để công chúng tới tham quan, tìm hiểu cách công ty sản xuất tương ớt ra sao. Sau động thái trên, công chúng thay đổi cách nhìn. Tháng 5/2014, chính quyền thành phố hủy bỏ vụ kiện.

Nhưng thành công của tương ớt Sriracha khiến sản phẩm bị làm nhái tràn lan. Năm 2017, quan hệ của Huy Fong với Underwood Ranches - nhà cung cấp ớt độc quyền cho công ty từ năm 1988, bị đổ vỡ, dẫn tới cuộc chiến pháp lý.

Tiếp đến, vào mùa xuân năm 2022, thời tiết khắc nghiệt gây ra mất mùa, nguồn nguyên liệu ớt bị sụt giảm nghiêm trọng khiến Huy Fong phải ngưng sản xuất. Điều này đã khiến sản phẩm trở nên khan hiếm trên thị trường, giá tăng cao. Các đại lý trên trang thương mại eBay bán tương ớt với 2 dung tích khác nhau từ 39,98 - 70 USD (khoảng 943.000 đồng - 1,6 triệu đồng). Nếu thêm phí vận chuyển, mức giá còn tăng cao hơn nhiều. Thậm chí trên trang Amazon, chai tương ớt này còn có giá lên tới 124 USD (khoảng 2,9 triệu đồng). Trong khi đó, bình thường một chai tương ớt chỉ có giá 5 USD.

Nhưng đến nay, cuộc khủng hoảng dường như qua đi. Công ty đã quay lại sản xuất với tốc độ 18.000 chai tương ớt Sriracha mỗi giờ như trước kia.

Vị tỷ phú gốc Việt tiết lộ, ông chỉ sử dụng các thành phần ớt, đường, muối, tỏi và giấm để tạo nên tương ớt Sriracha suốt từ năm 1980 đến thời điểm hiện tại. Suốt hơn 4 thập kỷ, đây là công thức thành công biến Huy Fong từ công ty nhỏ thành doanh nghiệp tỷ đô.

"Tôi có thể dùng nguyên liệu giá rẻ hoặc quảng bá sản phẩm để kiếm nhiều tiền hơn. Nhưng không. Mục tiêu của tôi là tạo ra thứ sốt nóng chất lượng như cho người giàu nhưng giá bán dành cho người nghèo", ông nói.

Nguồn: Forbes.