PGS.TS Vũ Sỹ Cường: Không thể phụ thuộc mãi vào nguồn thu từ đất đai

Tham luận tại Tọa đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về tình hình kinh tế - xã hội ngày 5/9 do Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội tổ chức, PGS.TS Vũ Sỹ Cường, Phó Trưởng Bộ môn Phân tích Chính sách Tài chính, Khoa Tài chính Công, Học viện Tài chính, cho biết năm 2024 Chính phủ đã thực hiện miễn, giảm, gia hạn thuế, phí và tiền thuê đất với quy mô khoảng 197,3 nghìn tỷ đồng.

Tuy nhiên, tỷ lệ thu ngân sách so với GDP hiện dưới 20%, thấp hơn mức trung bình của nhiều quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình, trong khi nhu cầu chi tiêu công tiếp tục gia tăng.

Quy mô thu ngân sách/GDP của Việt Nam so với các nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình (% GDP). Nguồn: IMF, tháng 4/2025.

Ông nhấn mạnh rằng việc duy trì chính sách tài khóa mở rộng và thâm hụt ngân sách cao liên tục từ năm 2020 đã tạo áp lực lớn lên nợ công. Điều này có thể gây khó khăn trong việc huy động nguồn lực đầu tư hạ tầng và bảo đảm tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Rủi ro từ sự phụ thuộc vào đất đai

PGS.TS Vũ Sỹ Cường cho rằng cần cải thiện cơ cấu nguồn thu ngân sách, hạn chế phụ thuộc vào đất đai để bảo đảm ổn định tài khóa. Ông phân tích rằng hiện nay phần lớn tăng thu vẫn đến từ đất đai, đây là nguồn thu không ổn định và đã được cảnh báo từ lâu.

Tỷ lệ thực hiện thu ngân sách nhà nước so với dự toán giai đoạn 2016–2024 (%). Nguồn: Tác giả tính toán từ số liệu Bộ Tài chính; năm 2023 là ước thực hiện lần 2, năm 2024 ước hết tháng 12/2023.

Theo ông, việc dựa nhiều vào đất đai có thể tạo vòng xoáy “căn bệnh Hà Lan”, khi giá đất tăng cao sẽ hút vốn khỏi các ngành sản xuất và chế biến chế tạo, dẫn đến tình trạng mất cân đối kinh tế, chi phí sản xuất tăng và sức cạnh tranh suy giảm. Ông cũng cảnh báo rằng giá bất động sản cao gây ra nhiều vấn đề xã hội như bất bình đẳng về thu nhập và tài sản, đồng thời từng là nguyên nhân quan trọng dẫn tới suy giảm tăng trưởng ở Nhật Bản cũng như gần đây tại Trung Quốc.

Theo PGS.TS Vũ Sỹ Cường, về lâu dài cần triển khai các giải pháp căn cơ để hỗ trợ doanh nghiệp và đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, qua đó thúc đẩy tăng trưởng và hình thành nguồn thu bền vững cho ngân sách nhà nước.

Thực tế, trong bảy tháng đầu năm 2025, tỷ lệ giải ngân đầu tư công đạt 43,9% kế hoạch, cao hơn 10 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm 2024. Đây là kết quả tích cực nhưng vẫn còn khó khăn, nhất là trong bối cảnh sắp xếp lại bộ máy hành chính gây thêm áp lực cho việc thực hiện chi ngân sách.

Ông lưu ý rằng hiện chưa có quy định cụ thể hóa ưu tiên cho các lĩnh vực then chốt như giáo dục – đào tạo, khoa học – công nghệ và an sinh xã hội. Bên cạnh đó, việc xây dựng kế hoạch rõ ràng về vay và trả nợ công là cần thiết trong bối cảnh nhiều dự án quy mô lớn như đường sắt cao tốc và điện hạt nhân đang được xem xét. Nếu những vấn đề này không được xử lý kịp thời, tính bền vững của ngân sách sẽ đối mặt với nhiều thách thức.

Phối hợp chính sách tài khóa và tiền tệ

Trong giai đoạn 2024–2025, chính sách tiền tệ tiếp tục nới lỏng. Ngân hàng Nhà nước duy trì lãi suất điều hành ở mức thấp, đến tháng 8/2025 lãi suất tái cấp vốn là 4,5%/năm, lãi suất tái chiết khấu 3%/năm, lãi suất cho vay qua đêm 5%/năm và trần lãi suất huy động dưới 6 tháng 4,75%/năm. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước bơm ròng lượng vốn lớn qua thị trường mở, khiến tỷ giá VND/USD tăng khoảng 3,9% so với đầu năm.

Hoạt động bơm hút ròng thanh khoản trên thị trường mở (OMO) của Ngân hàng Nhà nước giai đoạn 2024–2025. Nguồn: Bloomberg và Ngân hàng Nhà nước.

Theo phân tích của PGS.TS Vũ Sỹ Cường, trong bối cảnh tăng trưởng cao và lạm phát ở mức chấp nhận được, sự kết hợp giữa chính sách tài khóa chặt chẽ và chính sách tiền tệ nới lỏng sẽ phù hợp hơn. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cả hai chính sách đều ở trạng thái nới lỏng, có thể làm gia tăng rủi ro đối với nợ công, thị trường bất động sản và chứng khoán.

Ông nhấn mạnh rằng việc điều hành cần được thực hiện một cách chủ động và linh hoạt trong ngắn hạn, đồng thời phải tuân thủ nguyên tắc cân đối ngân sách và kỷ luật tài chính trong dài hạn. Đây là điều kiện quan trọng để vừa đạt mục tiêu tăng trưởng 8% năm 2025, vừa bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô và duy trì tính bền vững của ngân sách.