Thị trường hồi phục nhưng đầy biến số: Lối đi nào cho nhà đầu tư không thích đánh cược?

Sau nhịp điều chỉnh mạnh vì cú sốc chính sách thuế của Mỹ, thị trường chứng khoán Việt Nam đã dần hồi phục. Chỉ số VN-Index đã bật tăng từ vùng 1.094 điểm lên trên 1.300 điểm, thanh khoản cải thiện và tâm lý nhà đầu tư ổn định trở lại. Tuy nhiên, diễn biến phục hồi này vẫn đi kèm sự phân hóa rõ nét giữa các nhóm cổ phiếu, đặt ra bài toán chọn lọc dòng tiền vào đúng nơi an toàn và bền vững.

Trong bối cảnh đó, chiến lược đầu tư cổ tức đang được nhiều nhà đầu tư quan tâm. Việc nắm giữ dài hạn các doanh nghiệp có nền tảng tài chính tốt và chính sách chia cổ tức tiền mặt ổn định không chỉ mang lại nguồn thu nhập đều đặn, mà còn trở thành điểm tựa tâm lý giữa lúc thị trường chưa hoàn toàn thoát khỏi vùng rủi ro.

Để hiểu sâu hơn về xu hướng “ăn cổ tức” và liệu chiến lược này còn phù hợp trong chu kỳ hồi phục hiện tại, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Trọng Đình Tâm – Trưởng Bộ phận Phân tích tại CTCP Chứng khoán Thiên Việt (TVS). Ông Tâm đã chia sẻ góc nhìn toàn diện từ chiến lược doanh nghiệp, hành vi cổ đông đến hiệu ứng tâm lý trong việc trả cổ tức – cả tiền mặt lẫn cổ phiếu.

Gần đây, nhiều doanh nghiệp công bố mức cổ tức tiền mặt với tỷ lệ cao (PTG, VCF, WCS...) đang thu hút sự chú ý. Ông có cho rằng đây là tín hiệu cho thấy sức khỏe tài chính tốt, hay có thể là "đỉnh tăng trưởng" của doanh nghiệp?

Theo số liệu thống kê trong nhiều năm, các doanh nghiệp như PTG, VCF hay WCS đã từng nhiều lần trả cổ tức tiền mặt với tỷ lệ trên 100% (tính trên mệnh giá), qua đó thể hiện năng lực kinh doanh và nền tảng tài chính tốt.

Để đánh giá khả năng tạo đỉnh tăng trưởng của một doanh nghiệp thì cổ tức tiền mặt cao là một yếu tố để cân nhắc, nhưng cần phải đánh giá thêm xu hướng KQKD trong những quý gần nhất cũng như triển vọng tăng trưởng của ngành.

Đồng thời, đỉnh tăng trưởng không đồng nghĩa với mức đỉnh trong toàn bộ quá trình phát triển và hoạt động của doanh nghiệp mà sẽ phụ thuộc vào chu kỳ kinh doanh. Theo đó, với các doanh nghiệp đầu ngành hoặc có lợi thế cạnh tranh, đỉnh tăng trưởng của chu kỳ sau thường mang lại lợi nhuận lớn hơn so với chu kỳ trước.

Nhiều doanh nghiệp kinh doanh ổn định hàng năm nhưng gần như không có nhu cầu mở rộng quy mô sản xuất thường dùng phần lớn lợi nhuận có được để chia cổ tức tiền mặt. Ông thấy gì từ xu hướng này?

Tôi cho rằng nhóm doanh nghiệp này thường là những đơn vị có hoạt động kinh doanh và thương hiệu gắn liền với một địa bàn kinh doanh cố định (ví dụ bến xe, cảng biển, địa điểm du lịch, giải trí,…).

Với nhà đầu tư nắm giữ các cổ phiếu của các doanh nghiệp không có kế hoạch mở rộng năng lực kinh doanh, việc phân tích các yếu tố vĩ mô/ngành sẽ cần được lưu ý để đo lường khả năng duy trì nền lợi nhuận hiện tại (cũng như tiềm năng thay đổi mức trả cổ tức) của doanh nghiệp. Ví dụ, quy hoạch mới về hệ thống cơ sở hạ tầng có thể ảnh hưởng tới lưu lượng khách qua các bến xe trong tương lai.

Nhà đầu tư cá nhân nên nhìn nhận thế nào về tác động của hoạt động trả cổ tức bằng cổ phiếu, đặc biệt đối với nhóm ngân hàng, chứng khoán?

Hoạt động trả cổ tức bằng cổ phiếu tại Việt Nam thông thường được hạch toán theo hướng ghi giảm lợi nhuận chưa phân phối và ghi tăng vốn góp của chủ sở hữu, đây đều là 2 cấu phần của khoản mục vốn chủ sở hữu trên bảng cân đối kế toán. Đây là cách tăng vốn không phát sinh dòng tiền vào doanh nghiệp (nếu so với phát hành quyền mua, phát hành riêng lẻ,…).

Tôi cũng lưu ý rằng hoạt động trả cổ tức bằng cổ phiếu không tác động tới hệ số CAR (hệ số an toàn vốn) của nhóm ngân hàng cũng như tỷ lệ vốn khả dụng của nhóm công ty chứng khoán. Tuy nhiên, dựa vào thống kê về diễn biến trong quá khứ của các cổ phiếu ngành ngân hàng và chứng khoán, thông tin trả cổ tức bằng cổ phiếu (tăng vốn) thường mang lại hiệu ứng tâm lý tích cực cho giá cổ phiếu.

Trong những năm gần đây, có một số doanh nghiệp có tỷ suất cổ tức trên thị giá rất cao, thậm chí tỷ lệ trên 100%. Tại sao lại có câu chuyện này? Đâu là tiêu chí để đánh giá rủi ro trong các cổ phiếu có tỷ suất cổ tức đột biến?

Sau mỗi năm tài chính, dựa theo kế hoạch đặt ra từ đầu năm, ban lãnh đạo của các doanh nghiệp sẽ đề xuất phương án trả cổ tức (nếu có). Chính sách cổ tức sẽ được thông qua dựa trên các phiếu bầu của cổ đông tại Đại hội cổ đông. Tôi lưu ý hiện không có các quy định yêu cầu doanh nghiệp bắt buộc phải trả cổ tức hoặc có những quy định giới hạn về tỷ lệ cổ tức hay tỷ suất cổ tức (đối với các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện để trả cổ tức).

Tỷ suất cổ tức (tiền mặt) ở mức cao, ví dụ như trên 100% (vượt trội so với lợi suất tiền gửi ngân hàng) được giải thích bởi (1) doanh nghiệp có lợi nhuận đột biến trong kỳ kinh doanh hoặc đến từ (2) các cổ phiếu “neo giá” (do tỷ lệ free-float ở mức quá thấp và thanh khoản gần như bằng 0 qua từng phiên giao dịch), theo đó giá cổ phiếu được giữ ổn định ở mức thấp trong một khoảng thời gian dài khiến cho các đợt trả cổ tức với tỷ lệ 20% hay 30% cũng khiến cho tỷ suất ở mức > 100%.

Nếu nhà đầu tư có lo ngại về triển vọng của doanh nghiệp sau khi thông qua chính sách cổ tức với tỷ suất cổ tức ở mức cao đột biến thì có thể kiểm tra 2 yếu tố kể trên (lợi nhuận đột biến và cổ phiếu có thuộc dạng “neo giá” hay không), ngoài ra nhà đầu tư có thể kiểm tra thêm chính sách cổ tức tiền mặt trong quá khứ của doanh nghiệp, triển vọng tăng trưởng của ngành trong 1-2 năm tới.

Có nên xem cổ tức như một tiêu chí chọn cổ phiếu dài hạn? Nếu có, nên chọn cổ tức đều hay cổ tức cao theo chu kỳ?

Nếu đầu tư dài hạn, tôi cho rằng cổ tức tiền mặt có thể được xem là một trong các yếu tố để lựa chọn cổ phiếu, bên cạnh đo lường tiềm năng tăng trưởng lợi nhuận. Chính sách trả cổ tức tiền mặt ít nhiều sẽ khẳng định sức khỏe tài chính của doanh nghiệp.

Với chiến lược đầu tư dài hạn, chính sách trả cổ tức tiền mặt đều đặn sẽ có lợi với nhà đầu tư hơn do giá trị thời gian của tiền. Tuy nhiên, nhà đầu tư hoàn toàn có thể phân bổ danh mục cho cả nhóm trả cổ tức tiền mặt đều và cả nhóm chỉ trả cổ tức tiền mặt tốt tại các giai đoạn tăng trưởng trong chu kỳ kinh doanh.

Liệu chiến lược “ăn cổ tức” có còn phù hợp trong bối cảnh thị trường đang kỳ vọng hồi phục trở lại không?

Tôi cho rằng chiến lược mua và nắm giữ cổ phiếu để chờ nhận cổ tức tiền mặt thường phù hợp với nhà đầu tư ưa thích nắm giữ dài hạn hoặc theo trường phái đầu tư giá trị, vốn không quá quan tâm tới biến động trong ngắn hạn của thị trường chứng khoán.

Nếu nhà đầu tư quan tâm tới xu hướng giá của thị trường cũng như cổ phiếu, nên điều chỉnh chiến lược hoặc phân bổ danh mục theo hướng đầu tư tăng trưởng (lấy tăng trưởng lợi nhuận là tiêu chí quan trọng nhất) hoặc đầu tư theo dòng tiền (ưu tiên sử dụng phân tích kỹ thuật).

Cổ tức luôn là vấn đề được quan tâm đặc biệt mỗi mùa ĐHCĐ. Năm ngoái là câu chuyện cổ tức nhóm ngân hàng khi nhiều nhà băng bắt đầu chi trả trở lại. Tôi thấy một số trường hợp doanh nghiệp trả cổ tức cao song sau khi họ mua vào để được hưởng quyền, giá cổ phiếu giảm gần như bằng số cổ tức dự kiến nhận về. Vậy tại sao nhiều cổ đông vẫn rất gay gắt về vấn đề chia cổ tức mỗi mùa đại hội?

Tại ngày giao dịch không hưởng quyền, giá cổ phiếu sẽ điều chỉnh đúng bằng lượng cổ tức dự kiến trả để đảm bảo tính công bằng giữa nhà đầu tư mua cổ phiếu trước và sau thời điểm chốt quyền.

Mặc dù vậy, với những cổ phiếu có vị thế đầu ngành, có lợi thế cạnh tranh thì xu hướng giá trong dài hạn thường là tăng (đỉnh của chu kỳ sau cao hơn đỉnh của chu kỳ trước) và điều này sẽ khiến cho các điều chỉnh kỹ thuật tại ngày GDKHQ không ảnh hưởng tới hiệu suất của cổ phiếu nếu cổ đông nắm giữ cổ phiếu dài hạn (nhiều năm, nhiều chu kỳ). Thậm chí, có những cổ phiếu đang có câu chuyện hỗ trợ mạnh mẽ trong ngắn hạn thì giá cổ phiếu sau điều chỉnh từ ngày GDKHQ nhanh chóng tăng trở lại và vượt qua mức giá trước ngày GDKHQ.

Nhà đầu tư có nên áp dụng mô hình “Dividend Aristocrats” ở Việt Nam hay không?

Tôi nhận thấy chiến lược Dividend Aristocrats nguyên mẫu đang được áp dụng tại thị trường Mỹ có một điều kiện mà các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam không dễ đáp ứng là cổ tức của năm sau cần cao hơn năm trước trong 25 năm. Lấy ví dụ, cổ phiếu thành phần của S&P 500 Dividend Aristocrats là Caterpillar (lĩnh vực Công nghiệp) đã trả cổ tức tăng dần hàng năm trong 31 năm liên tục tính đến năm 2024.

Tại thị trường chứng khoán Việt Nam, chúng ta thường chứng kiến nhiều doanh nghiệp trả cổ tức tiền mặt đều đặn hàng năm hoặc có một số ít các năm có cổ tức cao đột biến nhờ các khoản thu nhập bất thường. Do đó việc điều chỉnh mô hình và áp dụng theo hướng chọn lọc các doanh nghiệp đầu ngành, có nền tảng tài chính lành mạnh, trả cổ tức tiền mặt đều đặn từ 5 đến 10 năm sẽ phù hợp để ứng dụng hơn.

Cuối cùng, ông có thể chia sẻ một vài nhóm ngành hoặc mã cổ phiếu có tiềm năng duy trì cổ tức đều đặn trong dài hạn – đi kèm với khả năng tăng trưởng ổn định?

Tôi đề xuất các lĩnh vực như tiện ích (điện, nước), cảng biển, phân bón để nhà đầu tư tham khảo cho chiến lược mua cổ phiếu trả cổ tức tiền mặt đều đặn và nắm giữ dài hạn. Tôi cho rằng điều khó nhất không nằm ở việc lựa chọn các nhóm ngành tiềm năng mà nằm ở sự kiên trì của nhà đầu tư trong việc nắm giữ cổ phiếu nhiều năm.

Xin cảm ơn chuyên gia!