Trí tuệ Việt trong các sứ mệnh của NASA

Dù làm việc tại NASA trong 3 thập kỷ qua với nhiều thành tựu của cơ quan nghiên cứu vũ trụ hàng đầu thế giới, TS Nguyễn Trọng Hiền gây ấn tượng với những người tiếp xúc bằng sự khiêm tốn, giản dị, giống như sự cống hiến lặng thầm của ông cho ngành khoa học.

Thành tựu “khiêm tốn”

Chia sẻ với PV Tiền Phong, TS Nguyễn Trọng Hiền cho biết ông làm việc ở Phòng thí nghiệm Sức đẩy phản lực của NASA từ năm 1997 tới nay. Công việc của ông là phát triển hệ cảm biến siêu dẫn cho các quan sát và nghiên cứu thiên văn ở bước sóng hồng ngoại và vi ba.

Khi được hỏi về những dấu ấn của mình, nhà khoa học 62 tuổi nói rằng thành tựu của ông “cũng khiêm tốn thôi”. Ông nói ngắn gọn rằng trước đây ông đã chế tạo và đo đạc các hệ cảm biến và thiết bị quan sát dưới mặt đất. NASA yêu cầu các nhà khoa học kiểm chứng thiết bị dưới mặt đất đến khi đạt hiệu quả chắc chắn mới đưa lên vũ trụ. TS Nguyễn Trọng Hiền và nhóm của mình đã thực hiện một loạt thí nghiệm.

Một trong những thí nghiệm nổi tiếng nhất của nhóm ông là BICEP để đo bức xạ nền. BICEP tìm kiếm vết tích của sóng hấp dẫn sơ khai sinh ra từ giai đoạn lạm phát vũ trụ. Lạm phát vũ trụ là một giả thuyết cho rằng vũ trụ giãn nở cực nhanh sau Big Bang, phóng đại các vi dao động lượng từ thành cấu trúc vũ trụ ngày nay.

TS Nguyễn Trọng Hiền còn tham gia chế tạo máy thu hình quang phổ và quang trắc SPIRE của Đài thiên văn Herschel – công trình hợp tác giữa Cơ quan vũ trụ châu Âu và NASA. Đài quan sát này hoạt động từ năm 2009 – 2013, là kính viễn vọng hồng ngoại lớn nhất cho đến khi kính viễn vọng vũ trụ James Webb được phóng năm 2021.

Năm nay, TS Nguyễn Trọng Hiền và các đồng nghiệp thực hiện một công trình mới ở bước sóng khả kiến và hồng ngoại, gọi là SPHEREx, được phóng lên vào tháng 3 năm nay. Dự án SPHEREx là sứ mệnh của NASA nhằm khám phá nguồn gốc vũ trụ, cấu trúc thiên hà và dấu hiệu của nước. Cùng với các nhiệm vụ khác của NASA, SPHEREx hoàn thiện bức tranh về vật chất tối và năng lượng tối, cung cấp thông tin bổ sung để hiểu rõ hơn về vũ trụ sơ khai.

Làm việc ở nơi quy tụ những nhà khoa học hàng đầu thế giới, TS Nguyễn Trọng Hiền cho biết môi trường đó tạo cơ hội để ông học hỏi những điều mới mẻ, không chỉ về chuyên môn mà cả tính khoa học, về nhân cách và đạo đức. Đó là quá trình học hỏi không thụ động, vì ông được tham gia trực tiếp và đóng góp vào các kết quả khoa học cụ thể.

“Tôi nghĩ đó là một trong những đặc ân lớn nhất của cá nhân mình”, ông chia sẻ.

Gieo hạt sống cho sự bùng nổ

Tháng 9/2021, TS Nguyễn Trọng Hiền cùng các cộng sự trình đề án nghiên cứu cơ bản tới Quỹ Simons tại Mỹ và được chấp nhận tài trợ. Mục đích chính của dự án là phát triển năng lực nghiên cứu khoa học cơ bản tại Việt Nam, đặc biệt tại Trung tâm Quy Nhơn. Dự án thể hiện nỗ lực kết nối nghiên cứu trong nước và quốc tế, như hợp tác với PGS.TS Hoàng Chí Thiêm - nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Khoa học vũ trụ và Thiên văn Hàn Quốc (KASI). Năm 2022, TS Nguyễn Trọng Hiền cùng GS Trần Thanh Vân, TS Hoàng Chí Thiêm và TS Nguyễn Lương Quang khởi xướng và đồng lãnh đạo Nhóm Vật lý thiên văn tại Viện nghiên cứu khoa học và giáo dục liên ngành (SAGI) tại Quy Nhơn.

“Phát triển khoa học công nghệ là một quá trình chậm, suốt bao nhiêu năm có thể không có gì xảy ra cả, nhưng đùng cái có thể xảy ra. Cần phải xây dựng dần dần để có khoảnh khắc bùng nổ. Tôi nghĩ công việc mà chúng tôi làm là mô hình, là thí điểm để xây nền móng cho những công trình như vậy”. TS Nguyễn Trọng Hiền

Về câu hỏi rằng Việt Nam còn thiếu những điều kiện gì để phát triển ngành nghiên cứu không gian vũ trụ, trong bối cảnh cuộc chạy đua giữa các quốc gia trong lĩnh vực này đang diễn ra rất quyết liệt, TS Nguyễn Trọng Hiền cho rằng Việt Nam không nên vội vã chạy theo mà cần xây dựng từ cơ bản, làm từ dưới lên.

“Chúng ta nên đào tạo con người, khi con người có khả năng tốt họ sẽ quyết định vấn đề gì họ nên làm. Chương trình SAGI của chúng tôi đang đi theo chiều hướng đó”, TS Nguyễn Trọng Hiền cho biết.

Khi được hỏi điều gì khiến ông về Việt Nam và gắn bó với quê hương sau nhiều năm sinh sống, làm việc và có sự nghiệp ở Mỹ, TS Nguyễn Trọng Hiền nói rằng lý do đơn giản ông là người Việt Nam, đã lớn lên ở Việt Nam. “Xưa tôi thấy cha anh đi học nước ngoài về xây dựng đất nước, tôi cũng bắt chước, tôi cũng làm như vậy thôi. Rất nhiều bạn bè tôi cũng vậy. Mình gắn bó với quê hương là điều tự nhiên”, ông chia sẻ.

Nói về công việc đào tạo cho người trẻ ở Việt Nam, TS Hiền cho biết ông hướng cho các bạn trẻ cách nghĩ về những vấn đề chuyên môn. “Phát triển khoa học công nghệ là một quá trình chậm, suốt bao nhiêu năm có thể không có gì xảy ra cả, nhưng đùng cái có thể xảy ra. Cần phải xây dựng dần dần để có khoảnh khắc bùng nổ. Tôi nghĩ công việc mà chúng tôi làm là mô hình, là thí điểm để xây nền móng cho những công trình như vậy”, ông nói.

Theo TS Nguyễn Trọng Hiền, Việt Nam có nội lực về tài chính và người Việt có khả năng, nhưng kết quả đạt được còn khiêm tốn. Ông cho rằng đây vừa là cơ hội vừa là thử thách, và điều quan trọng là Việt Nam cần tạo môi trường thông thoáng để phát triển những cơ hội trong lĩnh vực này.

Để giải thích rõ hơn, ông cho biết trong chương trình mà ông cùng các nhà khoa học khác đang làm, ông và các cộng sự muốn thiết lập một phòng thí nghiệm cho sinh viên làm việc, muốn tận dụng các mối quan hệ của mình để thúc đẩy hợp tác giữa trong nước và nước ngoài. Nhưng khi làm như vậy, người đứng đầu cần được tự do trong những vấn đề như mời người nào về làm, trả lương bao nhiêu, mua sắm những gì…

“Những chuyện có vẻ đơn giản như vậy nhưng hiện giờ vẫn bị bó buộc không làm được. Có thiết bị rất lớn mua rồi để đó không dùng đến, nhưng có những thiết bị mà các nhà nghiên cứu rất cần thì không mua được”, ông nói.