Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc ngỏ ý đầu tư đường sắt cao tốc Bắc - Nam: Cơ hội bứt phá cho doanh nghiệp Việt
Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản đã và đang bày tỏ mong muốn tham gia dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Sự xuất hiện của các “ông lớn” không chỉ mở ra dòng vốn và kỹ thuật, mà còn là phép thử bản lĩnh và cơ hội cất cánh của doanh nghiệp Việt trong chuỗi giá trị hạ tầng chiến lược.
Kế hoạch đầu tư đường sắt cao tốc Bắc - Nam của Việt Nam
Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam là một trong những công trình hạ tầng trọng điểm quốc gia, đóng vai trò chiến lược trong việc kết nối 2 trung tâm kinh tế lớn nhất đất nước là Hà Nội và TP. HCM. Tuyến đường sắt có tổng vốn đầu tư khoảng 67 tỷ USD và dài 1.541km, chạy dọc theo trục Bắc - Nam, được kỳ vọng sẽ tạo ra bước nhảy vọt cho ngành vận tải hành khách, giảm áp lực cho hàng không và đường bộ.
Về quy mô đầu tư, dự án sẽ xây dựng mới tuyến đường sắt đôi, khổ 1.435mm, tốc độ thiết kế 350 km/h, tải trọng 22,5 tấn/trục; xây dựng 23 ga khách, 5 ga hàng; đường sắt tốc độ cao vận chuyển hành khách, đáp ứng yêu cầu lưỡng dụng phục vụ quốc phòng, an ninh, có thể vận tải hàng hóa khi cần thiết.
 |
| Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam là một trong những công trình hạ tầng trọng điểm quốc gia (Ảnh minh họa) |
Để triển khai dự án, Chính phủ đang nghiên cứu nhiều mô hình huy động vốn, trong đó phương án phổ biến là đối tác công - tư (PPP). Theo đó, Nhà nước chịu trách nhiệm về giải phóng mặt bằng và đầu tư kết cấu hạ tầng, còn doanh nghiệp tư nhân sẽ đảm nhận các hạng mục kỹ thuật, cung cấp thiết bị và khai thác vận hành.
Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc ngỏ ý đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam
Tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam đã thu hút sự quan tâm của nhiều cường quốc về công nghệ giao thông. Trong số đó, Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc là 3 quốc gia chủ động thể hiện mong muốn tham gia đầu tư và cung cấp công nghệ cho dự án.
Nhật Bản là quốc gia đầu tiên hỗ trợ Việt Nam nghiên cứu khả thi dự án thông qua Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA). Cột mốc hợp tác chính thức được đánh dấu vào tháng 9/2010, khi JICA ký kết thỏa thuận với Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam, triển khai nghiên cứu tiền khả thi (pre-feasibility study) cho tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam.
Sau nhiều năm nghiên cứu, vào tháng 12/2022, tại buổi làm việc với Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản và Trưởng đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam, phía Nhật Bản tái khẳng định sự quan tâm đến dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Họ cũng cam kết sẽ tìm kiếm và kết nối các doanh nghiệp Nhật có thể tham gia đầu tư và triển khai dự án tại Việt Nam.
 |
| Bộ GTVT làm việc với JICA tháng 12/2022 (Ảnh: mt.gov.vn) |
Đến tháng 3/2024, trong cuộc họp giữa Bộ Tài chính 2 nước, đại diện phía Nhật Bản cho biết sẵn sàng cung ứng vốn cho dự án, thể hiện quyết tâm hỗ trợ Việt Nam không chỉ về kỹ thuật mà cả về tài chính.
Tháng 6 cùng năm, cựu Bộ trưởng Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thắng đã tiếp Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam – ông Ito Naoki – nhằm thúc đẩy hợp tác song phương trong lĩnh vực hạ tầng giao thông. Đại sứ Nhật Bản nhấn mạnh vai trò chiến lược của hợp tác cơ sở hạ tầng, đặc biệt là trong các dự án lớn như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, đường cao tốc Hồ Chí Minh – Long Thành – Dầu Giây và cảng Liên Chiểu. Phía Nhật Bản sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính để hiện thực hóa các mục tiêu của Việt Nam.
Tới tháng 10/2024, đại diện JICA tại Việt Nam cho biết những quan tâm cụ thể về dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam sẽ được JICA đưa ra sau khi có kết quả thảo luận của Quốc hội Việt Nam.
Về phía Trung Quốc, vào tháng 8/2024, ông Wang Hai Huai, Tổng Giám đốc Tập đoàn Xây dựng giao thông Trung Quốc (CCCC) cho biết đang theo sát các dự án giao thông quan trọng của Việt Nam như đường sắt cao tốc Bắc - Nam, các dự án hạ tầng kết nối giữa Trung Quốc - Việt Nam, các tuyến Metro ở Hà Nội và TP. HCM.
Tới ngày 14/5/2025, Tổng Giám đốc Công ty Công trình xây dựng Trung Quốc (CCECC) Trần Tư Xương bày tỏ mong muốn được tham gia các dự án đường sắt tốc độ cao ở Việt Nam và tuyến đường sắt kết nối Việt Nam - Trung Quốc.
 |
| Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đề nghị CCCC chủ động nghiên cứu, tham gia vào các dự án phát triển hạ tầng ưu tiên của Việt Nam (Ảnh: Báo Chính phủ) |
Lãnh đạo CCECC cam kết khi được lựa chọn tham gia vào các dự án đường sắt hiện đại của Việt Nam sẽ bảo đảm tiêu chuẩn cao, chất lượng tốt, tiến độ đúng hạn. Doanh nghiệp này cũng cam kết hợp tác chặt với doanh nghiệp Việt Nam trong chia sẻ, chuyển giao, làm chủ và phát triển công nghệ trong hệ sinh thái công nghiệp và xây dựng đường sắt của Việt Nam.
Hàn Quốc, với kinh nghiệm từ hệ thống KTX (Korea Train eXpress), cũng đưa ra lời đề nghị hợp tác với cam kết chuyển giao công nghệ và hỗ trợ đào tạo nhân lực. Dù mạng lưới không rộng như 2 nước còn lại, Hàn Quốc lại được đánh giá cao nhờ đề xuất toàn diện, bao gồm cả hỗ trợ kỹ thuật, lắp đặt và đào tạo nhân sự trong nước.
Tháng 12/2024, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy đã làm việc với ông Kim Won Eung, Phó Tổng Giám đốc phụ trách kinh doanh hải ngoại Tổng Công ty Đường sắt Hàn Quốc (KORAIL) về khả năng hợp tác lĩnh vực đường sắt tốc độ cao. Đáng chú ý, Hàn Quốc từ chỗ nhận chuyển giao công nghệ đường sắt tốc độ cao từ Pháp, hiện đã tự chủ và sẵn sàng chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực cho các nước khác.
 |
| Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy tiếp làm việc với KORAIL về cơ hội hợp tác lĩnh vực đường sắt tốc độ cao (Ảnh: Báo Chính phủ) |
Tới cuối tháng 3/2025, trong buổi làm việc với Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, Bộ trưởng Bộ Đất đai, Cơ sở hạ tầng và Giao thông Hàn Quốc (MOLIT) Park Sangwoo tái khẳng định Hàn Quốc sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực, hỗ trợ Việt Nam nội địa hóa...trong đầu tư phát triển đường sắt tốc độ cao.
"Chúng tôi sẵn sàng hợp tác trên tinh thần hai bên cùng có lợi vì sự phát triển chung 2 nước", Bộ trưởng Park Sangwoo khẳng định.
Mới nhất, ngày 20/5 vừa qua, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh đã tiếp và làm việc với Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Hàn Quốc tại Việt Nam Choi Youngsam.
Tại buổi làm việc, phía Hàn Quốc bày tỏ rất quan tâm đến dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam của Việt Nam. Nhấn mạnh trình độ phát triển khoa học công nghệ của Hàn Quốc trong lĩnh vực đường sắt cao tốc, Đại sứ khẳng định các doanh nghiệp Hàn Quốc sẵn sàng tăng cường hợp tác, đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ sản xuất đầu máy/toa xe để Việt Nam triển khai dự án.
Doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể đảm đương
Với quy mô đầu tư hàng chục tỷ USD, dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam không chỉ là một công trình hạ tầng trọng điểm mà còn là cơ hội lớn để doanh nghiệp Việt vươn lên, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị ngành giao thông vận tải hiện đại.
Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) nhấn mạnh, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam với tổng mức đầu tư 67 tỷ USD, trong đó, phần xây dựng cơ bản chiếm khoảng 33 tỷ USD là cơ hội, cũng là thách thức lớn đối với các doanh nghiệp, nhà thầu Việt Nam.
Mô hình nhà thầu cần khuyến khích liên danh giữa các nhà thầu trong nước hoặc trong và ngoài nước nhưng nhà thầu trong nước đóng vai trò là đứng đầu liên danh. Khuyến khích cộng điểm cho liên danh nhà thầu sử dụng nhà thầu trong nước với tỷ lệ công việc lớn hơn.
"Trường hợp các nhà thầu nước ngoài muốn tham gia thì phải liên danh với nhà thầu Việt Nam trong đó các nhà thầu Việt Nam phải đảm nhận ít nhất 50% khối lượng công việc. Quy định sử dụng lao động Việt Nam, ưu tiên lao động tại địa phương (tối thiểu 70%) cũng cần được xem xét", Chủ tịch VACC đề xuất.
CTCP Đầu tư và Phát triển đường sắt cao tốc VinSpeed (thuộc Vingroup) đã đăng ký tham gia đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam, với kỳ vọng có thể khởi công trước tháng 12/2025 và khai thác toàn tuyến trước tháng 12/2030.
Dự án được đề xuất có tổng mức đầu tư hơn 1,5 triệu tỷ đồng (khoảng 61,35 tỷ USD), chưa bao gồm chi phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Trong đó, doanh nghiệp cam kết thu xếp 20% vốn (khoảng 312.330 tỷ đồng, tương đương 12,27 tỷ USD); phần còn lại đề xuất vay từ Nhà nước với lãi suất 0%, thời hạn 35 năm kể từ ngày giải ngân.
 |
| VinSpeed của Vingroup là một trong những doanh nghiệp tư nhân Việt đầu tiên ăng ký tham gia đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam (Ảnh minh họa) |
Trước đó, vào tháng 10/2024, trong văn bản kiến nghị lên Chính phủ, Tập đoàn Đèo Cả đề xuất tổ chức thực hiện dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam theo 2 hợp phần. Thứ nhất, các hạng mục cầu, đường, hầm, nên giao cho các doanh nghiệp trong nước thực hiện, tương tự như các dự án đường bộ cao tốc. Thứ hai, phần đầu máy, toa xe, hệ thống thông tin tín hiệu... nên giao cho các doanh nghiệp trong nước liên danh với các đối tác nước ngoài. Đồng thời, Đèo Cả kiến nghị ưu tiên cho các doanh nghiệp trong nước có năng lực quản trị và đã có thành tích cụ thể, đảm nhận vai trò dẫn dắt, kết nối, đào tạo cho các doanh nghiệp khác.
Trên thực tế, để tham gia vào các công trình lớn như cao tốc Bắc - Nam, các nhà thầu lớn như Vinaconex, Cienco,… cũng tích cực học hỏi công nghệ quốc tế để chủ động tiếp nhận các gói thầu kỹ thuật cao. Ở mảng kết cấu, Tập đoàn Hòa Phát nghiên cứu sản xuất ray tàu, trong khi THACO mong muốn chế tạo toa tàu. Đáng chú ý là sự vào cuộc của VNPT và Viettel - 2 tập đoàn công nghệ trong nước trong việc nghiên cứu hệ thống điều hành, tín hiệu và điện lực.
Tại tọa đàm “Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam: Cơ hội để kinh tế tư nhân bứt phá trong kỷ nguyên mới” tổ chức mới đây, ông Hồ Đức An, Giám đốc Kỹ thuật CTCP FECON khẳng định doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể đảm đương 70-80% khối lượng xây dựng. Tuy nhiên, mô hình siêu dự án như tuyến đường sắt Bắc - Nam đòi hỏi năng lực tổ chức vượt trội, khả năng phối hợp chuỗi cung ứng liên vùng và tiệm cận công nghệ thi công hiện đại nhất.
Theo ông An, để sẵn sàng cho cuộc chơi lớn, doanh nghiệp đã triển khai 4 nhóm hành động chiến lược:
- Thứ nhất, tham gia vào quá trình phát triển các chuỗi cung ứng, các nhà cung cấp phục vụ trong nước và quốc tế.
- Thứ hai, chuẩn bị sẵn sàng các nhà máy sửa chữa thiết bị và các nhà máy cấu kiện bê-tông đúc sẵn.
- Thứ ba, cử cán bộ, kỹ sư đi học hỏi trực tiếp ở nước ngoài, tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu và các khóa về quản lý dự án quy mô lớn để học hỏi kinh nghiệm từ các nước bạn trên thế giới.
- Thứ tư, thúc đẩy hợp tác quốc tế, trao đổi tri thức để hiểu rõ về tính chất và yêu cầu kỹ thuật của đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, đồng thời chuẩn bị cho việc chuyển giao công nghệ thi công, đặc biệt là công nghệ thi công tiên tiến, để có thể thực hiện dự án một cách nhanh nhất.
