Châu Âu sắp siết tiêu chuẩn ngành thép từ ngày 1/1/2026: Hòa Phát, Hoa Sen, Tôn Đông Á tăng tốc ứng phó

CBAM – Rào cản kỹ thuật mới với các nhà sản xuất thép châu Á

Trước thách thức của biến đổi khí hậu, Liên minh châu Âu (EU) đã chính thức áp dụng Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM). Cơ chế này dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, sau giai đoạn thử nghiệm từ năm 2023 đến 2025. Theo đó, các doanh nghiệp xuất khẩu vào EU sẽ bị đánh thuế carbon nếu sản phẩm có lượng phát thải vượt ngưỡng theo tiêu chuẩn của EU.

Lộ trình áp dụng CBAM (Ảnh: Viện Nghiên cứu Tăng trưởng xanh)

Theo Chứng khoán Rồng Việt (VDSC), EU – thị trường chiếm khoảng 30% sản lượng thép dẹt xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2023 – 2024, hiện đang áp dụng hệ thống hạn ngạch thuế quan (Tariff Rate Quota – TRQ) đối với các loại thép nhập khẩu. Hạn ngạch được phân bổ theo nguyên tắc “đăng ký trước, cấp trước” hoặc dựa trên lịch sử nhập khẩu của từng quốc gia, tùy thuộc vào từng sản phẩm cụ thể và được điều chỉnh hằng năm.

Từ quý II/2025, EU bắt đầu giới hạn trần xuất khẩu theo từng quốc gia, nhằm siết chặt hơn lượng thép nhập khẩu. VDSC cho rằng cơ chế TRQ sẽ được duy trì đến hết giai đoạn 2025 – 2026, trước khi hoàn toàn chuyển sang áp dụng CBAM. Khi đó, các nhà nhập khẩu phải mua tín chỉ carbon dựa trên lượng phát thải, khiến các nhà sản xuất thép châu Á sử dụng công nghệ lò cao (BOF) mất đi lợi thế về giá thành.

Chính phủ mở đường tháo gỡ ‘điểm nghẽn’ dài hạn cho ngành thép

Để ứng phó với CBAM, từ tháng 8/2024, Văn phòng Chính phủ đã ban hành Thông báo số 6082/VPCP-NN, yêu cầu các bộ, ngành liên quan xây dựng và triển khai các nhiệm vụ ứng phó.

Trong đó, Bộ Công Thương được giao làm đầu mối xây dựng đề án ứng phó CBAM, thúc đẩy đối thoại quốc tế, đàm phán và nghiên cứu khả năng CBAM sẽ mở rộng áp dụng với các mặt hàng khác.

Hiện có 4 nhóm hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang EU bị ảnh hưởng bởi CBAM, bao gồm: Sắt thép, nhôm, xi măng và phân bón – trong đó sắt thép chiếm tới 96% giá trị xuất khẩu của nhóm này.

Ông Phạm Công Thảo, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNSteel) nhận định: “Hiện tại CBAM đang ở giai đoạn 1 (1/10/2023 – 31/12/2025), các doanh nghiệp xuất khẩu – trong đó có doanh nghiệp thép – buộc phải khai báo mức phát thải. Từ năm 2026, việc bắt buộc mua chứng chỉ phát thải sẽ làm tăng chi phí, khiến các doanh nghiệp khó cạnh tranh nếu không chủ động giảm phát thải trong sản xuất”.

Bên cạnh đó, quy trình khai báo phát thải cũng được đánh giá là hàng rào kỹ thuật mới, có thể gây trở ngại trong thương mại nếu không được chuẩn hóa, minh bạch.

Ngành thép toàn cầu có thể mất khoảng 4% giá trị xuất khẩu dưới tác động của CBAM (Ảnh minh họa)

Theo ước tính của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), ngành thép toàn cầu có thể mất khoảng 4% giá trị xuất khẩu dưới tác động của CBAM, sản lượng cũng có thể giảm 0,8%, cùng với mức độ cạnh tranh bị ảnh hưởng rõ rệt.

Doanh nghiệp thép nội địa bắt đầu hành trình giảm phát thải

VDSC nhận định, thép là một trong những ngành phát thải cao và sẽ chịu ảnh hưởng rõ rệt khi CBAM có hiệu lực. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp xuất khẩu lớn của Việt Nam đã có những bước đi ban đầu trong việc kiểm soát và giảm phát thải khí nhà kính:

Kiểm kê khí thải tại nhà máy: Các công ty như Hòa Phát, Hoa Sen, Tôn Đông Á đã thực hiện kiểm kê phát thải nhà kính theo chuẩn ISO-14064 và ISO-14067, có xác nhận bởi tổ chức độc lập như Bureau Veritas. Đây là điều kiện tiên quyết để đáp ứng yêu cầu của CBAM.

Tối ưu hóa nhiên liệu trong sản xuất bằng lò cao: Than cốc vẫn là nguyên liệu sinh nhiệt chính và cũng là nguồn phát thải lớn. Các nhà máy mới đang có xu hướng giảm tiêu thụ than cốc, trong đó Hòa Phát được đánh giá có hướng đi phù hợp để duy trì lợi thế cạnh tranh.

Kiểm soát phát thải gián tiếp: Các công ty tôn mạ – như Tôn Đông Á – tuy phát thải trực tiếp thấp hơn, nhưng vẫn cần chú ý đến phát thải gián tiếp thông qua nguyên liệu đầu vào như thép cuộn cán nóng (HRC). Việc lựa chọn nguyên liệu từ nhà sản xuất có công nghệ sạch hơn và dây chuyền từ châu Âu sẽ là giải pháp cần thiết.

Một số công nghệ sản xuất thép mới nhằm giảm mức phát thải

Bên cạnh đó, Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/1/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam được kỳ vọng sẽ giảm gánh nặng chi phí cho các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng từ CBAM. Tuy nhiên, cần tiếp tục theo dõi lộ trình triển khai, vận hành thị trường và cách phân bổ hạn ngạch để đánh giá hiệu quả thực tế.

>> Thuế carbon EU sắp 'gõ cửa' từ ngày 1/1/2026, VIMC (MVN) đã có nước cờ riêng