Cô thiếu nữ dân tộc Tày vinh dự được kéo cờ Tổ quốc trong Lễ Tuyên ngôn Độc lập, sau trở thành phu nhân Tổng Tham mưu trưởng đầu tiên của QĐND Việt Nam
Nhân vật này còn được biết đến là một trong ba nữ đội viên đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân.
Cô chiến sĩ người Tày và vinh dự vẻ vang trong ngày 2/9/1945
Bà Đàm Thị Loan tên thật là Đàm Thị Nết, người dân tộc Tày, sinh ngày 26/8/1926 tại thôn Ảng Giàng, xã Bình Long, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng.
Tháng 11/1940, bà gia nhập Việt Minh với bí danh Thanh Xuân. Sau đó, bà được phân công làm Trung đội phó Trung đội tự vệ xã Hòa Minh, tỉnh Cao Bằng, đồng thời kiêm nhiệm vụ đưa đón cán bộ bí mật. Đến cuối năm 1941, bà rời gia đình, dấn thân vào con đường cách mạng. Sau khi được huấn luyện về chính trị và quân sự, bà tham gia Trung đội Cứu quốc quân với các bí danh Minh Phương, Minh Nhật.
Ngày 16/12/1944, bà nhận lệnh gia nhập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân. Đúng 17h ngày 22/12/1944, tại khu rừng Trần Hưng Đạo, châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, lực lượng này chính thức ra đời với 34 chiến sĩ tinh nhuệ từ các đội du kích Cao - Bắc - Lạng. Trong “Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân”, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Tuy lúc đầu quy mô của nó còn nhỏ, nhưng tiền đồ của nó rất vẻ vang. Nó là khởi điểm của Giải phóng quân, nó có thể đi suốt từ Bắc chí Nam, khắp đất nước Việt Nam”.
Trong buổi lễ thành lập Đội, bà cùng Hoàng Minh Cầm và Nông Thị Thanh được giao nhiệm vụ chuẩn bị bữa cơm chay đầu tiên. Dù không trực tiếp tham gia lễ tuyên thệ, nhưng ba người vẫn được xem là những nữ đội viên đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân. Bữa cơm ấy mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện tinh thần kiên trì gian khổ và quyết tâm chiến đấu vì độc lập dân tộc.
Ngày 15/5/1945, theo nghị quyết của Hội nghị quân sự Bắc Kỳ (tháng 4/1945), Việt Nam Giải phóng quân được thành lập tại Định Biên Thượng (Chợ Chu, Thái Nguyên) trên cơ sở hợp nhất các lực lượng vũ trang cách mạng. Khi đó, bà gia nhập Chi đội Giải phóng quân do Chi đội trưởng Đàm Quang Trung chỉ huy và lấy tên mới là Đàm Thị Loan.
Tháng 7/1945, bà được cử đi học tại Trường Quân chính kháng Nhật. Đến khi Cách mạng Tháng Tám bùng nổ, ngày 25/8/1945, Chi đội của bà tiến vào Hà Nội, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử. Tối 1/9/1945, bà nhận một nhiệm vụ đặc biệt: “Chi đội tin tưởng giao cho đồng chí Loan một nhiệm vụ quan trọng. Ngày mai, 2/9, đồng chí đại diện cho Quân Giải phóng và một nữ tự vệ Hà Nội - đại diện cho nữ sinh Thủ đô sẽ cùng kéo cờ trong buổi lễ Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình”.
Trước giờ buổi lễ diễn ra, khi đi ngang khu vực kéo cờ, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận ra bà, Người dừng lại, thân mật hỏi: “Cô Loan Giải phóng quân phải không?”, rồi nhẹ nhàng động viên: “Việc cháu làm vinh dự lắm đấy!”. Chiều ngày 2/9/1945, Đàm Thị Loan trong trang phục của một nữ chiến sĩ giải phóng, đầu đội ca lô lệch, áo nâu thít ngang, quần thâm chẽn gấu, đi giày ba ta, bước đĩnh đạc từ hàng quân nữ tự vệ, tiến thẳng về phía trái lễ đài. Cạnh đó, một nữ sinh Hà Nội mặc áo dài trắng thướt tha cũng đã đứng đợi.
Theo sự phân công của Ban tổ chức, cô Loan cầm dây kéo cờ, trong khi cô nữ sinh nâng lá cờ, rồi cả hai cùng chung tay kéo lá cờ đỏ sao vàng thiêng liêng lên đỉnh cột cờ, chứng kiến thời khắc lịch sử trọng đại của dân tộc.
Nên duyên cùng chàng cán bộ chỉ huy Hoàng Văn Thái
Ngày 15/9/1945, bà Đàm Thị Loan kết hôn với Hoàng Văn Thái, một cán bộ chỉ huy của Việt Nam Giải phóng quân, người sau này trở thành Đại tướng, Tổng Tham mưu trưởng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam. Ông là một trong những tướng lĩnh nổi bật của Việt Nam thời kỳ hiện đại. Hai ông bà có với nhau 6 người con.
Sau Cách mạng Tháng Tám, bà được giao nhiệm vụ làm Trung đội trưởng Trung đội tự vệ nữ Hà Nội (Trung đội Minh Khai), đồng thời huấn luyện quân sự cho các nữ tự vệ. Không lâu sau, bà được điều về công tác tại Bộ Tổng Tham mưu.
Sau ngày Toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), bà cùng cơ quan Bộ Tổng Tham mưu rút lên Việt Bắc, tham gia công tác cơ yếu. Đến năm 1954, bà cùng cơ quan trở về tiếp quản Thủ đô. Bốn năm sau, năm 1958, bà được thăng quân hàm Thượng úy.
Năm 1967, bà được phong quân hàm Đại úy. Cuối tháng 11/1967, bà nhận nhiệm vụ tại Bộ Tư lệnh Quân Giải phóng miền Nam, đóng tại Tây Ninh. Đến năm 1970, bà được điều trở về Hà Nội nhận công tác mới.
Bà tiếp tục được thăng quân hàm Thiếu tá vào năm 1975, Trung tá năm 1977 và nghỉ hưu với quân hàm Đại tá. Trong suốt quá trình hoạt động, bà được Đảng và Nhà nước tặng thưởng nhiều danh hiệu cao quý, trong đó có Huân chương Độc lập, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất cùng nhiều huân, huy chương khác.
Về người phụ nữ cùng bà Loan kéo cờ ngày 2/9/1945 thời điểm đó, cả hai không biết tên nhau. Mãi sau này, tại Bảo tàng Quân đội (nay là Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam), bà Đàm Thị Loan được giới thiệu với bà Lê Thi – người bạn đồng hành trong khoảnh khắc lịch sử ấy. Cựu nữ sinh Trường Đồng Khánh (TP Huế), Dương Thị Thoa (tên thật của bà Lê Thi) xúc động ôm chặt người đồng chí dân tộc Tày năm xưa.
Được biết, bà Lê Thi và bà Đàm Thị Loan đều sinh năm 1926, cùng trốn gia đình tham gia hoạt động Việt Minh từ khi còn thiếu niên. Xuất thân trong một gia đình đại trí thức, Lê Thi là con gái của Giáo sư Dương Quảng Hàm. Nhiều người lo lắng khi cô gái ấy dấn thân vào con đường cách mạng, nhưng chính gia đình và người cha của bà đã hiểu, động viên, tạo điều kiện để bà thực hiện lý tưởng yêu nước. Ngày 2/9/1997, hai người gặp lại nhau tại Quảng trường Ba Đình và cùng chụp một bức ảnh kỷ niệm.
Bà Đàm Thị Loan qua đời vào ngày 28/1/2010, hưởng thọ 84 tuổi.
Ảnh: Tư liệu
>> Người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam mở trường dạy học, được mệnh danh 'Hồng Hà nữ sĩ'
