Doanh nghiệp cà phê: ‘Lãi trên giấy, lỗ thực tế’ vì biến động giá

Cà phê không chỉ là một trong những mặt hàng nông sản quan trọng nhất của Việt Nam mà còn là mặt hàng giao dịch nhiều thứ hai trên thế giới, chỉ sau dầu thô. Năm 2024, thị trường cà phê chứng kiến sự biến động chưa từng có khi giá cả liên tục lập đỉnh mới.

Theo Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam (VICOFA), sản lượng cà phê niên vụ 2023-2024 giảm 6%, xuống còn 1,5 - 1,6 triệu tấn. Niên vụ 2024-2025 tiếp tục dự báo giảm thêm 5% do thời tiết khắc nghiệt và tình trạng thiếu nước.

Sản lượng cà phê toàn cầu giai đoạn 2020/21 - 2024/25. Dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA).

Dù vậy, nhờ giá tăng mạnh, kim ngạch xuất khẩu cà phê của Việt Nam năm 2024 đã đạt 5,6 tỷ USD, tăng 32,5% so với kỷ lục trước đó. Tuy nhiên, bức tranh tươi sáng này không đồng nghĩa với việc doanh nghiệp nào cũng có lợi nhuận cao. Ngược lại, nhiều công ty đang đối mặt với tình trạng “lãi trên giấy, lỗ thực tế” khi chi phí đầu vào tăng vọt, áp lực thanh khoản ngày càng lớn và những rủi ro từ chính sách tài chính.

Xuất khẩu cà phê của Việt Nam qua các năm từ 2009 đến 2024. Dữ liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam.

Giá cà phê tăng mạnh: Cơ hội hay cái bẫy tài chính?

Giá cà phê trên các sàn giao dịch quốc tế liên tục tăng cao trong năm 2024. Theo Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO), giá cà phê robusta trên sàn London giao kỳ hạn tháng 1/2025 đã tăng 63,9%, đạt 5.041 USD/tấn. Giá arabica trên sàn New York cũng tăng 67%, lên 324,65 Uscent/lb – mức cao nhất trong hơn một thập kỷ.

Diễn biến giá cà phê Robusta kỳ hạn trên sàn giao dịch London từ tháng 3/2024 đến nay. Dữ liệu từ Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO).

Nguyên nhân chính là sự suy giảm nguồn cung toàn cầu. Lượng tồn kho cuối kỳ giảm xuống mức thấp nhất trong 24 năm, chỉ còn 20,9 triệu bao, giảm 6,6% so với niên vụ trước.

Bên cạnh đó, chi phí vận tải leo thang cũng góp phần đẩy giá cà phê lên cao. Theo Hiệp hội Xuất khẩu Cà phê Brazil (Cecafé), giá cước vận tải biển đã tăng 1,5 lần so với năm trước do căng thẳng tại Biển Đỏ. Ngoài ra, việc châu Âu chuẩn bị thực thi Quy định Chống Phá rừng (EUDR) từ cuối năm 2024 đã khiến nhiều doanh nghiệp đẩy mạnh thu mua dự trữ, càng làm giá tăng mạnh hơn.

Dù giá cao, nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng hưởng lợi. Nhiều công ty đã ký hợp đồng xuất khẩu từ trước với mức giá thấp hơn nhiều so với giá hiện tại, dẫn đến việc họ không thể tận dụng được cơ hội tăng giá để nâng cao biên lợi nhuận.

Doanh nghiệp lao đao vì bài toán thanh khoản

Theo thống kê, giá thu mua cà phê từ nông dân đã tăng từ 200% đến 350%, khiến chi phí đầu vào leo thang. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa không có đủ nguồn vốn để tiếp tục thu mua nguyên liệu, dẫn đến tình trạng thiếu hụt hàng hóa cho xuất khẩu.

Ông Phan Minh Thông, Chủ tịch CTCP Phúc Sinh, nhận định: “Giá cà phê tăng quá mạnh khiến nhiều nhà máy rang xay và chế biến phải đóng cửa. Dự kiến có đến 30 - 35% doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa sẽ phá sản vì không chịu nổi chi phí.”

Ngoài ra, đòn bẩy tài chính cũng trở thành một vấn đề lớn. Khi giá cà phê tăng cao, nhiều doanh nghiệp vay vốn để tích trữ hàng. Tuy nhiên, biến động thị trường không thể lường trước, và nếu giá giảm, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc trả nợ. Điều này dẫn đến rủi ro thanh khoản, khi doanh nghiệp có hàng tồn kho nhưng không có đủ dòng tiền để duy trì hoạt động.

Lãi suất cao: Con dao hai lưỡi với ngành cà phê

Lãi suất vay vốn tại Việt Nam hiện dao động từ 9 - 11%/năm, theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Với mức lãi suất này, doanh nghiệp cà phê phải chịu áp lực tài chính rất lớn, đặc biệt khi họ phải vay vốn để duy trì hoạt động trong điều kiện giá nguyên liệu leo thang.

Nhiều công ty buộc phải bán tháo hàng tồn kho để có tiền mặt thanh toán lãi vay, nhưng do giá mua vào quá cao, việc bán tháo cũng không giúp họ tránh được thua lỗ.

Thách thức lớn từ Quy định Chống Phá rừng (EUDR) của EU

Cuối năm 2024, Quy định Chống Phá rừng (EUDR) của EU sẽ chính thức có hiệu lực, yêu cầu tất cả các lô hàng cà phê nhập khẩu phải có chứng nhận không liên quan đến phá rừng. Điều này đặt ra một bài toán lớn cho ngành cà phê Việt Nam, khi mà 80% diện tích trồng cà phê chưa có chứng nhận bền vững.

Theo chuyên gia nhận định, nếu doanh nghiệp không kịp đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc, họ có thể bị loại khỏi thị trường châu Âu – thị trường tiêu thụ lớn nhất của cà phê Việt Nam. Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp có thể mất hàng tỷ USD doanh thu xuất khẩu.

Triển vọng thị trường năm 2025: Lạc quan hay tiếp tục căng thẳng?

Theo dự báo của USDA, sản lượng cà phê toàn cầu năm 2025 có thể phục hồi khi thời tiết thuận lợi hơn, kéo theo nguồn cung dồi dào hơn. Trong khi đó, nhu cầu tiêu thụ tại châu Âu có thể chững lại do áp lực kinh tế.

Tuy nhiên, theo chuyên gia, giá cà phê vẫn có thể duy trì ở mức cao do chi phí tài chính, rủi ro địa chính trị và sự không chắc chắn từ các chính sách thương mại quốc tế. Nếu doanh nghiệp không có chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả, họ sẽ tiếp tục đối mặt với tình trạng “lãi trên giấy, lỗ thực tế”.

Việc quản trị rủi ro, tối ưu hóa chi phí và xây dựng chuỗi cung ứng bền vững sẽ là chìa khóa giúp ngành cà phê Việt Nam trụ vững và phát triển trong tương lai.

>> Vì sao dệt may Việt Nam hút đơn hàng từ Mỹ và EU?