Dự kiến 2 năm nữa, chính thức khởi công tuyến đường sắt kết nối 2 thành phố trực thuộc Trung ương phía Nam

Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận vừa trình Bộ Xây dựng báo cáo nghiên cứu tiền khả thi tuyến đường sắt TP. HCM - Cần Thơ, đánh dấu bước chuẩn bị quan trọng trước khi trình Quốc hội xem xét chủ trương đầu tư, hướng tới mục tiêu khởi công vào năm 2027.

Theo báo cáo, tuyến đường sắt TP. HCM - Cần Thơ có chiều dài khoảng 175,2km, sử dụng công nghệ điện khí hóa với khổ đường tiêu chuẩn 1.435mm, phục vụ vận chuyển cả hành khách và hàng hóa. Tuyến bắt đầu từ ga An Bình, TP. HCM (TP. Dĩ An, Bình Dương cũ) và kết thúc tại ga Cần Thơ, đi qua 5 địa phương gồm TP. HCM, Tây Ninh, Đồng Tháp, Vĩnh Long và TP. Cần Thơ. Trên toàn tuyến sẽ xây dựng 12 ga, 3 depot (An Bình, Tân Kiên, Cần Thơ), 4 trạm bảo dưỡng phương tiện tại Thạnh Đức, Tam Hiệp, Cai Lậy, Bình Minh và 3 trạm bảo dưỡng hạ tầng. Tuyến cũng có 5 cầu vượt sông lớn, trong đó hai cầu đặc biệt vượt sông Tiền và sông Hậu có chiều rộng 12m, nhịp dài 350-450m. Tổng diện tích sử dụng đất của dự án khoảng 801,5ha, bao gồm hơn 479ha đất nông nghiệp, với khoảng 11.400 hộ dân cần được bố trí tái định cư.

Hướng tuyến được lựa chọn nhằm đảm bảo ngắn, thẳng, phù hợp quy hoạch vùng và quốc gia, đồng thời tránh khu vực quốc phòng, khu dân cư đông đúc để giảm chi phí giải phóng mặt bằng. Trong đó, phần cầu chiếm khoảng 56% tổng chiều dài tuyến, chủ yếu tại khu vực đô thị hoặc địa hình phức tạp; phần nền đất chiếm 44%, bố trí ở các khu vực địa chất ổn định và dân cư thưa thớt.

Dự án được chia thành 2 giai đoạn đầu tư. Giai đoạn 1 sẽ xây dựng tuyến đường đơn điện khí hóa với tốc độ thiết kế tối đa 160km/h cho tàu khách, đáp ứng nhu cầu vận tải đến năm 2055. Sau khi vận hành ổn định, giai đoạn 2 sẽ nâng cấp toàn tuyến thành đường đôi nhằm tăng năng lực vận tải và phù hợp với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Tây Nam Bộ.

Tổng mức đầu tư toàn dự án dự kiến khoảng 238.616 tỷ đồng (gần 10 tỷ USD), trong đó giai đoạn 1 khoảng 173.643 tỷ đồng (7,16 tỷ USD) và giai đoạn 2 khoảng 64.973 tỷ đồng (2,7 tỷ USD). Riêng chi phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư chiếm khoảng 45.675 tỷ đồng. Suất đầu tư bình quân ước đạt 16,97 triệu USD/km, được đánh giá là mức hợp lý so với các dự án đường sắt có cùng quy mô.

Theo Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận, dự án được đề xuất triển khai bằng hình thức đầu tư công thay vì PPP. Việc sử dụng ngân sách nhà nước sẽ giúp đảm bảo tiến độ, kiểm soát chất lượng và mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội lâu dài. Trong giai đoạn 2026-2030, nhu cầu vốn cho dự án là khoảng 98.070 tỷ đồng; giai đoạn 2031-2035 cần thêm 79.989 tỷ đồng. Chính phủ sẽ cân đối nguồn vốn trong kế hoạch đầu tư công trung hạn, bảo đảm an toàn nợ công và ổn định kinh tế vĩ mô. Sau khi hoàn thành, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam sẽ tiếp nhận quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng và vận hành toàn tuyến.

Để đẩy nhanh tiến độ, Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận kiến nghị áp dụng cơ chế đặc thù tương tự như tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam và tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng. Cụ thể, dự án có thể phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài mà không cần lập đề xuất riêng, đồng thời được phép áp dụng quy định của nhà tài trợ trong trường hợp pháp luật Việt Nam chưa có quy định cụ thể. Ngoài ra, dự án có thể sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi của ngân sách trung ương, không phải tuân thủ thứ tự ưu tiên theo Luật Ngân sách; được phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng để bảo đảm nguồn cung ổn định cho thi công.

Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận cũng đề xuất cơ chế miễn, giảm hoặc loại trừ trách nhiệm cho người đứng đầu và cán bộ trực tiếp thực hiện trong trường hợp phát sinh rủi ro, lãng phí ngoài ý muốn, nhằm khuyến khích tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Nếu được Quốc hội thông qua vào tháng 10 tới, dự án sẽ tiến hành giải phóng mặt bằng trong năm 2026, khởi công vào cuối năm 2027 và cơ bản hoàn thành vào năm 2035. Khi đi vào hoạt động, tuyến đường sắt TP. HCM – Cần Thơ sẽ trở thành trục giao thông chiến lược kết nối vùng Đông Nam Bộ với Đồng bằng sông Cửu Long, góp phần phát triển công nghiệp, dịch vụ, du lịch, giảm áp lực giao thông đường bộ, hạn chế phát thải CO2 và hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.