Hàng loạt siêu cường 'lung lay': Có thành phố phá sản vì cú sốc 'không người', nơi thì số người chết gấp đôi số người sinh
Theo Liên Hợp Quốc, tỷ lệ sinh trung bình toàn cầu đã giảm từ khoảng 5 con/phụ nữ vào năm 1960 xuống 2,2 con ngày nay và dự kiến sẽ chỉ còn 1,8 vào cuối thế kỷ này.
Sau nhiều năm liên tục giảm, một chỉ số quan trọng về tỷ lệ sinh ở Hàn Quốc – quốc gia đang đối mặt với áp lực dân số nghiêm trọng – đã ghi nhận một sự gia tăng nhẹ. Dù có tín hiệu tích cực, nhưng tình trạng trường học vắng vẻ và vùng quê thưa thớt ở Hàn Quốc khó có thể thay đổi. Việc sinh ít con đã trở thành xu hướng tại nền kinh tế lớn thứ tư châu Á.
Không ai ăn mừng vì điều này. Hầu hết chuyên gia đều cho rằng một vài con số khả quan không đủ để đảo ngược xu hướng suy giảm dân số kéo dài. Hàn Quốc cũng không phải là trường hợp duy nhất. Theo Liên Hợp Quốc, dân số thế giới dự kiến sẽ đạt đỉnh vào những năm 2080 rồi bắt đầu giảm.
Tuần qua, hai nền kinh tế châu Á khác cũng có diễn biến không mấy khả quan về tỷ lệ sinh: Tại Singapore, tỷ lệ sinh chững lại sau thời gian dài suy giảm, trong khi Nhật Bản ghi nhận số ca sinh thấp kỷ lục vào năm 2024. Theo đó, lượng người tử vong ở Nhật Bản trong năm qua đạt mức cao kỷ lục 1,62 triệu người. Một số ước tính cho thấy cứ mỗi em bé chào đời ở nước này thì có hơn hai người qua đời.
"Đừng hoảng loạn - Hãy thích nghi"
Không cần quá lạc quan, nhưng cũng không nên bi quan. Lo lắng thái quá có thể dẫn đến những phản ứng cực đoan. Chính phủ nên tiếp tục hỗ trợ các gia đình muốn sinh hai con, chẳng hạn như mở rộng chế độ nghỉ thai sản và giảm chi phí giáo dục – một trong những rào cản lớn nhất khiến nhiều cặp vợ chồng e ngại.
Tuy nhiên, không nên kỳ vọng rằng việc rót tiền vào các chính sách khuyến khích sinh đẻ sẽ mang lại kết quả ngay lập tức. Trước đây, nhiều quốc gia từng nỗ lực giảm tỷ lệ sinh để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phải mất hàng thập kỷ mới đạt được mục tiêu này.
Giờ đây, việc nâng tỷ lệ sinh trở lại gần như bất khả thi. Quan niệm xã hội cũng đã thay đổi – thời mà một gia đình có bốn hoặc năm con được coi là bình thường đã trở thành quá khứ.
Việc dân số già hóa và tỷ lệ sinh giảm là thách thức đối với nhiều Chính phủ. Ví dụ, Singapore từng tin rằng năm Rồng (2024) sẽ thúc đẩy số ca sinh do quan niệm truyền thống cho rằng trẻ sinh vào năm này sẽ gặp nhiều may mắn. Nhưng theo Bộ trưởng Indranee Rajah, hiệu ứng này ngày càng mờ nhạt do thay đổi thế hệ và quan điểm của các cặp vợ chồng trẻ.
Năm 2023, tổng tỷ suất sinh (TFR) của Singapore lần đầu tiên giảm xuống dưới 1 và duy trì ở mức 0,97 vào năm 2024. Tại Hàn Quốc, con số này đạt 0,75 – đánh dấu mức tăng nhẹ đầu tiên sau gần một thập kỷ. Nhật Bản, dự kiến công bố số liệu chính thức vào giữa năm, đã ghi nhận tỷ lệ sinh là 1,2 vào năm 2023.
TFR là số con trung bình mà một phụ nữ sinh trong suốt cuộc đời, và mức 2,1 được coi là ngưỡng tối thiểu để dân số duy trì ổn định. Hiện nay, hầu hết các nước phát triển đều có tỷ lệ sinh thấp hơn mức này.
Mỗi quốc gia có mục tiêu dân số khác nhau, nhưng nhập cư và trí tuệ nhân tạo (AI) là hai giải pháp phổ biến để bù đắp sự thiếu hụt lao động. Tuy nhiên, không phải lúc nào việc thu hút người nhập cư cũng được xã hội chấp nhận.
Theo Liên Hợp Quốc, tỷ lệ sinh trung bình toàn cầu đã giảm từ khoảng 5 con/phụ nữ vào năm 1960 xuống 2,2 con ngày nay và dự kiến sẽ chỉ còn 1,8 vào cuối thế kỷ này.
Các nước như Thái Lan, Trung Quốc và Malaysia đều đã giảm xuống dưới 2 con/phụ nữ. Ngay cả Philippines – quốc gia từng nổi tiếng với các gia đình đông con – cũng đang chứng kiến tỷ lệ sinh giảm mạnh, và Chính phủ nước này hiện còn khuyến khích xu hướng đó.
Thành công của quá khứ, thách thức của hiện tại
Trên thực tế, tình trạng suy giảm tỷ lệ sinh không hoàn toàn là một cuộc khủng hoảng – mà là kết quả của một chính sách thành công trong quá khứ, chỉ có điều nó không được điều chỉnh kịp thời.
Từ những năm 1960, Chính phủ Hàn Quốc dưới sự hậu thuẫn của quân đội đã tích cực thúc đẩy chính sách giảm sinh nhằm xóa đói giảm nghèo, đồng thời tập trung phát triển các tập đoàn lớn. Tại Singapore, những năm đầu sau khi giành độc lập, Chính phủ cũng triển khai nhiều chiến dịch tuyên truyền khuyến khích các gia đình sinh ít con.
Một tấm áp phích từ thập niên 1970, hiện trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia Singapore, mô tả cảnh một người mẹ trẻ sống trong căn hộ bừa bộn với con cái la hét, quần áo vứt khắp nơi, trong khi người chồng đứng nhìn đầy thất vọng.
Trong suy nghĩ của người mẹ, bà hối hận vì kết hôn quá sớm. Khi đó, một khẩu hiệu quốc gia nổi tiếng tuyên bố: "Hai là đủ". Giờ đây, quan niệm này đã thay đổi thành "Một là được".
Mặc dù tỷ lệ sinh thấp có thể khiến nhiều người lo ngại, nhưng không thể phủ nhận rằng các quốc gia này đã giàu có hơn rất nhiều so với vài thập kỷ trước. Việc tìm cách giải quyết hoặc giảm thiểu tác động của vấn đề này là điều quan trọng, nhưng không nên coi đó là một thảm họa.
Singapore, chẳng hạn, vẫn luôn nằm trong top những thành phố đáng sống nhất thế giới với chỉ số hạnh phúc cao. Trước đây, vấn đề dân số không thu hút quá nhiều sự chú ý. Tuy nhiên, điều này đã thay đổi ở Nhật Bản vào năm 1990, khi truyền thông rầm rộ đưa tin về việc TFR của nước này giảm xuống 1,57 vào năm trước đó, đến mức nó được gọi là "cú sốc 1,57".
Trước đại dịch Covid-19, nhiều nghiên cứu đã được thực hiện tại Nhật Bản và Hàn Quốc để tìm hiểu về những thay đổi dân số. Ở các vùng nông thôn, tình trạng suy giảm dân số là một vấn đề đáng lo ngại – như Yubari, một thành phố ở Hokkaido đã từng phải nộp đơn xin phá sản.
Tuy nhiên, tại các đô thị lớn, nhịp sống vẫn rất sôi động. Nhật Bản đang dần lấy lại sức hút với các nhà đầu tư, trong khi Hàn Quốc, nơi gần một nửa dân số tập trung quanh Seoul, tiếp tục khẳng định vị thế toàn cầu qua văn hóa K-pop, ẩm thực và điện ảnh.
Ngày nay, không còn những cú sốc như trước – chỉ còn sự chấp nhận thực tế rằng tỷ lệ sinh vẫn đang giảm. Đó là một bước đầu tiên quan trọng. Nếu có giải pháp cho vấn đề này, chắc chắn nó sẽ không xuất hiện ngay lập tức. Thay vào đó, điều quan trọng nhất là học cách thích nghi với tình hình mới.
