Hơn 3.000 người chết trong chưa đầy 2 tuần vì tranh giành khoáng sản

CHDC Congo vừa chứng kiến một diễn biến căng thẳng mới khi liên minh phiến quân Alliance Fleuve Congo (AFC) tuyên bố kiểm soát thị trấn khai thác mỏ Nyabibwe, chỉ hơn một tuần sau khi chiếm được thành phố Goma - thủ phủ tỉnh Bắc Kivu vào ngày 27/1.

Các cuộc đụng độ giữa liên minh phiến quân AFC và lực lượng chính phủ Congo đã khiến hơn 3.000 người thiệt mạng trong chưa đầy hai tuần, theo tuyên bố từ chính phủ CHDC Congo.

AFC, với lực lượng chủ chốt là nhóm vũ trang M23 tự nhận bảo vệ quyền lợi cộng đồng thiểu số nói tiếng Rwanda, đã mở rộng kiểm soát các khu vực giàu tài nguyên.

Sự việc này diễn ra chưa đầy một năm sau khi họ nắm quyền tại Rubaya, một trung tâm khai thác mỏ quan trọng với trữ lượng coltan thuộc hàng lớn nhất thế giới, được sử dụng trong sản xuất điện thoại thông minh.

Điều này diễn ra chưa đầy một năm sau khi các phiến quân giành quyền kiểm soát Rubaya, một trung tâm khai thác mỏ quan trọng ở miền đông CHDC Congo, nơi có một trong những trữ lượng coltan lớn nhất thế giới – loại khoáng sản quý giá được sử dụng trong sản xuất điện thoại thông minh.

CHDC Congo, một quốc gia Trung Phi có diện tích gần bằng Tây Âu với hơn 100 triệu dân, đã phải đối mặt với bạo lực từ nhiều nhóm vũ trang trong nhiều thập kỷ. Đất nước này sở hữu nguồn tài nguyên khoáng sản khổng lồ, đặc biệt là trữ lượng cobalt và coltan lớn nhất thế giới - những nguyên liệu thiết yếu cho ngành công nghiệp điện tử, pin điện thoại và xe điện.

Tuy nhiên, theo Ngân hàng Thế giới, “đa số người dân CHDC Congo không được hưởng lợi từ nguồn tài nguyên này", và quốc gia này vẫn nằm trong số 5 nước nghèo nhất thế giới.

Phần lớn tài nguyên khoáng sản của CHDC Congo bị chia cắt giữa chính phủ và các nhóm vũ trang kiểm soát các khu vực giàu tài nguyên ở miền Đông.

Chuyên gia Jean Pierre Okenda nhận định với CNN rằng “việc tiếp cận nguồn tài nguyên thiên nhiên là cốt lõi của cuộc xung đột này”.

“Không phải ngẫu nhiên mà các khu vực bị phiến quân chiếm đóng đều là những vùng khai thác khoáng sản”, Okenda nhấn mạnh, cho rằng nhu cầu toàn cầu đối với cobalt và coltan đã góp phần làm trầm trọng thêm khủng hoảng.

“Chiến tranh cần tiền. Việc kiểm soát các mỏ khoáng sản chính là nguồn tài trợ cho cuộc chiến này”, ông nói thêm.

Tại sao phiến quân muốn kiểm soát khoáng sản?

Trong cuộc phỏng vấn với CNN, Victor Tesongo, phát ngôn viên của liên minh phiến quân AFC-M23, xác nhận việc nhóm đang kiểm soát các mỏ coltan ở Rubaya và Nyabibwe, nhưng từ chối tiết lộ chi tiết về doanh thu và cách sử dụng số tiền đó.

Tại cuộc họp Hội đồng Bảo an vào tháng 9, Bintou Keita, Đại diện Đặc biệt của Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc tại CHDC Congo, ước tính các mỏ ở Rubaya cung cấp hơn 15% sản lượng tantalum toàn cầu và mang lại khoảng 300.000 USD mỗi tháng cho M23 - một cáo buộc mà nhóm này phủ nhận và khẳng định sự hiện diện của họ chỉ nhằm mục đích "nhân đạo".

Cộng đồng quốc tế, đặc biệt là chính phủ CHDC Congo, đã cáo buộc Rwanda hậu thuẫn M23 và tiếp tay cho việc khai thác trái phép tài nguyên.

Theo ước tính của các chuyên gia Liên Hợp Quốc, có khoảng 3.000 đến 4.000 binh sĩ Rwanda đang giám sát và hỗ trợ các chiến binh M23, với báo cáo cho thấy "ít nhất 150 tấn coltan đã bị xuất khẩu lậu sang Rwanda".

Bộ trưởng Truyền thông CHDC Congo, Patrick Muyaya, nhận định, “xuất khẩu khoáng sản của Rwanda tăng mạnh sau khi lực lượng nước này chiếm đóng các khu vực khai thác quan trọng tại CHDC Congo”.

Hiện nay, Rwanda là một trong những nước xuất khẩu coltan hàng đầu thế giới, vượt qua cả CHDC Congo trong những năm gần đây.

Tổng thống Rwanda, Paul Kagame, nói với CNN rằng nước này khai thác coltan từ các mỏ trong nước và phủ nhận thông tin về sự hiện diện của binh sĩ Rwanda tại CHDC Congo.

Khoáng sản bị khai thác trái phép của CHDC Congo đi đâu?

Trong một bài phát biểu gây tranh cãi năm ngoái, Tổng thống Kagame thừa nhận Rwanda là điểm trung chuyển khoáng sản bị buôn lậu từ CHDC Congo, dù phủ nhận cáo buộc đánh cắp tài nguyên từ nước láng giềng.

Ông Kagame cho biết, “Một số người đến từ Congo, bất kể họ buôn lậu hay đi qua các kênh hợp pháp, họ đều mang khoáng sản đến đây (Rwanda). Phần lớn số này không ở lại đây mà được vận chuyển đến Dubai, Brussels, Tel Aviv, Nga và nhiều nơi khác”, tuy nhiên không đưa ra bằng chứng cụ thể.

Theo Bộ Tài chính Hoa Kỳ năm 2022, hơn 90% vàng của CHDC Congo bị buôn lậu sang các nước trong khu vực như Uganda và Rwanda, nơi vàng được tinh chế và xuất khẩu ra thị trường quốc tế, đặc biệt là UAE, trong khi quy mô khai thác trái phép các khoáng sản quý khác như coltan và cobalt vẫn chưa được xác định rõ.

Hằng năm, các tập đoàn công nghệ lớn như Apple và Microsoft đều công bố báo cáo về cam kết đảm bảo nguồn cung khoáng sản có trách nhiệm.

Chuyên gia Okenda nhận định tài nguyên khoáng sản của CHDC Congo đã trở thành một "lời nguyền" khi gây ra chiến tranh, kích động nổi dậy, đe dọa người dân địa phương và tạo ra các vấn đề sinh thái nghiêm trọng.

Tuần trước, lệnh ngừng bắn nhân đạo do M23 tuyên bố gần như sụp đổ ngay lập tức khi nhóm phiến quân tiến sâu vào Nyabibwe.

Trong khi các nhà lãnh đạo khu vực và thế giới đang tìm cách giải quyết cuộc khủng hoảng, Okenda cho rằng chính phủ CHDC Congo cần cải cách triệt để để có thể đạt được hòa bình lâu dài.

“Nếu chính phủ Kinshasa cải thiện năng lực quản trị, đầu tư vào quân đội, đảm bảo phân bổ tài nguyên công bằng và tổ chức các cuộc bầu cử minh bạch hơn, tôi tin rằng hòa bình có thể quay trở lại CHDC Congo”, ông kết luận.

Theo CNN

>> Thúc ép đồng minh chi 3.000 tỷ USD cho Ukraine, ông Trump có thể phá vỡ cả NATO và EU?