Một hãng sản xuất ô tô 'bén duyên' với đường sắt, kết quả làm cả thế giới bất ngờ

Khi nhắc đến General Motors (GM), người ta thường nghĩ ngay đến những cái tên huyền thoại của ngành ô tô Mỹ như Chevrolet, Cadillac hay Buick. Nhưng ít ai biết rằng, trong thế kỷ XX, GM còn từng là “người tạo cách mạng” trong lịch sử đường sắt Hoa Kỳ. Thông qua bộ phận Electro-Motive Division (EMD), tập đoàn này không chỉ góp phần thay đổi toàn bộ diện mạo ngành vận tải Mỹ mà còn đưa công nghệ diesel-điện trở thành tiêu chuẩn của đường sắt hiện đại trên toàn cầu.

Cuộc hành trình của GM trong lĩnh vực đường sắt bắt đầu vào tháng 11 năm 1930, khi hãng thông báo mua lại Electro-Motive Corporation (EMC) một công ty nhỏ chuyên sản xuất đầu máy diesel và toa xe đường sắt. Thương vụ hoàn tất vào 31/12/1930, đánh dấu bước ngoặt chiến lược đầu tiên của GM trong việc mở rộng từ ô tô sang vận tải hạng nặng. Vào thời điểm đó, ngành đường sắt Mỹ vẫn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào đầu máy hơi nước tiêu tốn nhiên liệu và đòi hỏi chi phí bảo trì lớn. GM nhìn thấy cơ hội để thay đổi cuộc chơi. Ngày 1/1/1941, EMC chính thức được tái tổ chức thành Electro-Motive Division (EMD) trực thuộc GM, với mục tiêu đưa công nghệ động cơ diesel-điện lên quy mô công nghiệp.

Trong thập niên 1930-1940, GM-EMD liên tục giới thiệu các mẫu đầu máy diesel-điện với hiệu suất vượt trội. Bước ngoặt đến vào năm 1939, khi đầu máy EMD FT ra mắt, trở thành mẫu đầu tiên đủ khả năng thay thế hoàn toàn đầu máy hơi nước trên các tuyến đường sắt chính. Thiết kế của EMD FT kết hợp động cơ diesel mạnh mẽ với hệ thống truyền động điện do chính GM phát triển, một sáng kiến mang tính cách mạng thời bấy giờ.

Sau thành công đó, GM tiếp tục tung ra các dòng F-series như F3, F7 và F9, sản xuất liên tục trong giai đoạn 1945-1959. Riêng mẫu F7 được coi là biểu tượng của thời kỳ vàng son, đã có tới 2.393 đầu máy A-unit và 1.463 đầu máy B-unit được chế tạo, theo thống kê của Trains.com. Những đầu máy này vận hành khắp nước Mỹ và Canada, giúp GM-EMD chiếm lĩnh vị thế hãng dẫn đầu thị trường đầu máy diesel Hoa Kỳ, đồng thời đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ hơi nước sang diesel chỉ trong chưa đầy hai thập kỷ.

Thành công trong nước nhanh chóng mở đường cho GM-EMD bước ra thị trường quốc tế. Theo dữ liệu từ UtahRails.net, đầu máy GM đã được xuất khẩu hoặc cấp phép sản xuất tại hơn 60 quốc gia, từ Canada, Mexico, Brazil, Ấn Độ cho đến Nam Phi.

Nhờ độ bền, khả năng vận hành ổn định và cấu trúc linh hoạt, các đầu máy EMD thích ứng tốt với nhiều môi trường khí hậu, từ băng giá ở Canada đến sa mạc châu Phi. Nhiều đầu máy được sản xuất từ thập niên 1960 vẫn còn hoạt động đến nay, chứng minh độ tin cậy vượt thời gian của công nghệ mà GM phát triển.

Không chỉ dừng lại ở sản phẩm, GM-EMD còn đóng vai trò tiên phong trong phát triển động cơ diesel series 567, 645 và 710, các thế hệ động cơ đặt nền móng cho hầu hết đầu máy diesel-điện hiện đại sau này.

Sau hơn 70 năm gắn bó với đường sắt, GM bắt đầu tái cơ cấu hoạt động đầu thế kỷ XXI để tập trung trở lại vào ngành ô tô. Năm 2005, tập đoàn này bán bộ phận Electro-Motive Division (EMD) cho hai quỹ đầu tư tư nhân. Đến ngày 2 tháng 8 năm 2010, Caterpillar Inc. - “ông trùm” công nghiệp nặng của Mỹ đã chính thức mua lại EMD thông qua công ty con Progress Rail với giá khoảng 820 triệu USD.

Dưới quyền sở hữu của Caterpillar, Progress Rail EMD vẫn tiếp tục chế tạo đầu máy diesel-điện thế hệ mới, tích hợp công nghệ tiết kiệm nhiên liệu và tự động hóa tiên tiến. Di sản công nghệ của GM vì thế vẫn được duy trì và phát triển, dù cái tên “General Motors” không còn xuất hiện trên thân đầu máy. Dù General Motors đã rời khỏi ngành đường sắt, nhưng ảnh hưởng mà hãng để lại vẫn mang tính lịch sử. Chính GM đã mở đường cho kỷ nguyên diesel-điện, giúp đường sắt Mỹ bước vào thời kỳ vận tải hiệu quả, kinh tế và bền vững hơn.

Hành trình của GM là minh chứng cho tư duy công nghiệp vượt giới hạn: dám đổi mới, dám bước sang lĩnh vực khác để tạo ra tác động mang tầm quốc gia. Và hôm nay, khi những đầu máy EMD vẫn lăn bánh khắp thế giới, đó không chỉ là di sản cơ khí, mà còn là biểu tượng của tinh thần tiên phong “động cơ” đưa cả nước Mỹ tiến về phía trước.