Những thợ săn thiên thạch ở sa mạc Sahara

Đêm xuống, ông Lamine Hanoun làm bảo vệ bệnh viện tại xã Bir Moghrein, gần biên giới Mauritania với Tây Sahara. Ban ngày, ông lướt điện thoại, kiểm tra TikTok và Facebook, những ứng dụng ông dùng để bán mảnh thiên thạch cho phần còn lại của thế giới.

Tại thị trấn từng là đồn trú thuộc địa của Pháp, tín hiệu mạng chập chờn như gió bụi. Vào một buổi sáng gần đây, ông Hanoun lái xe đến vùng ngoại ô để kết nối mạng. Ngồi khoanh chân trên tấm bạt màu xanh dưới bóng cây bạch đàn Ả Rập, người đàn ông 40 tuổi này xé một trang nhật ký cũ, vừa đốt lửa vừa đun ấm trà, vừa kể lại câu chuyện mình đã bước vào nghề này như thế nào.

“Tôi đã làm việc 10 năm trong ngành xây dựng ở Andalusia (Tây Ban Nha), nhưng rồi mẹ tôi lâm bệnh”, ông Hanoun, người thông thạo tiếng Tây Ban Nha, tiếng Pháp và Hassaniya, phương ngữ tiếng Ả Rập của Mauritania, chia sẻ. “Vì vậy, tôi quay lại làm nghề chăn dê và một ngày nọ, tôi bắt đầu tìm kiếm những viên đá”, ông nói. Cuối cùng, ông bán đàn dê của mình để đưa anh trai đến Tây Ban Nha và chăm sóc người mẹ đang ốm, rồi tập trung vào buôn bán thiên thạch.

Ngày nay, ông chủ yếu chờ những người săn thiên thạch mang đá đến để kiểm tra. Nếu ông nghĩ một viên đá có giá trị, ông sẽ mặc cả giá rồi bán lại trên mạng xã hội. Thỉnh thoảng, ông mạo hiểm vào sa mạc để tự mình tìm kiếm.

Mặc dù thiên thạch có thể rơi xuống bất cứ nơi nào trên Trái Đất, Sahara đã trở thành khu vực hàng đầu cho đường dây buôn bán, một phần vì khí hậu thuận lợi cho việc bảo tồn chúng, nhưng cũng vì chúng tương đối dễ phát hiện trên cát.

Vào những năm 90, những người săn lùng và môi giới thiên thạch bắt đầu xuất hiện, nhưng phải đến khi Tissint, một thiên thạch sao Hỏa khổng lồ, được phát hiện ở Maroc vào năm 2011, cơn sốt thiên thạch mới bùng nổ khắp khu vực.

Cơ sở dữ liệu Bản tin Thiên thạch, một danh mục toàn cầu về các thiên thạch đã được phê duyệt, hiện ghi nhận hơn 300 thiên thạch được phân loại từ Mauritania, khiến nơi này trở thành một trong những quốc gia hàng đầu châu Phi. Xã Bir Moghrein nằm trong danh sách này.

Chỉ với vài nghìn cư dân, những gián đoạn duy nhất trong sự yên tĩnh hàng ngày là tiếng gọi cầu nguyện hoặc một chiếc xe chở nước đi ngang qua. Nhưng ẩn sâu bên dưới bề mặt, thị trấn từng là nơi khai thác mỏ không chính thức và là cửa ngõ buôn lậu của sa mạc Sahara.

Theo thống kê chính thức, chỉ 10% dân số Mauritania thất nghiệp. Tuy nhiên, nhiều người có việc làm thực chất lại làm những công việc thời vụ, không chính thức, lương thấp và bấp bênh. Nhiều người làm nhiều công việc cùng lúc, đặc biệt là những người chăn dê đang phải đối mặt với tình trạng sa mạc hóa do biến đổi khí hậu.

Hoàn cảnh khó khăn đang khiến nhiều người tham gia vào ngành buôn bán thiên thạch. Những người chăn nuôi sử dụng đàn dê của họ làm trinh sát và một số thợ săn thức trắng đêm, kiên nhẫn chờ đợi những viên đá mới rơi xuống từ bầu trời. Hai đứa con của ông Hanoun, đều dưới 10 tuổi, đôi khi mang những viên sỏi đến làm quà cho ông với hy vọng chúng có thể là báu vật.

Trên Facebook, có những nhóm gồm hàng chục người đam mê từ khắp Trung Đông và Bắc Phi thảo luận về màu sắc, nguồn gốc và mật độ của những viên đá từ Mauritania. Trên TikTok, các nhà môi giới sử dụng những bản ballad cổ điển tiếng Ả Rập và nhiều hashtag để giới thiệu sản phẩm của họ.

Những viên đá quý thực sự rất khó tìm và hầu hết những viên thiên thạch được tìm thấy quanh Bir Moghrein đều là đá chondrite giá trị thấp. Người dân địa phương kể về những gia đình chất 20 lít nước và nhiên liệu lên một chiếc xe tải, chỉ để trở về tay không sau vài ngày hoặc vài tuần trên sa mạc. Khi số lượng đá giảm xuống, một số thợ săn và nhà môi giới đã chuyển sang những nghề khác.

Theo các nhà môi giới, đá càng sẫm màu thì càng có giá trị. Nhưng việc quá chú trọng vào màu sắc đã dẫn đến sự lừa đảo; một số người hiện nay đã thêm bộ lọc TikTok hoặc làm ướt đá chondrite để làm tối màu chúng và đánh lừa những người mua ở xa.

Không phải ai cũng thích mua bán trên mạng xã hội, bao gồm ông Mohamed El Amr, chủ tịch Hiệp hội Đá quý và Thiên thạch Mauritania. “Nếu mọi người bán thiên thạch trên TikTok để kiếm lời nhanh chóng, điều đó sẽ gây hại cho nền kinh tế. Những hoạt động này chỉ mang lại lợi ích cho người trung gian… Thiên thạch rất quý giá và hiếm và chúng không nên được bán với giá rẻ mạt thông qua các kênh không chính thức”, ông nói.

Tồn tại một nền kinh tế sa mạc phân mảnh trên khắp Sahara, nơi những thợ săn bán thiên thạch với giá thấp cho các nhà môi giới trong và ngoài nước. Sau đó, những viên đá được bán với giá cao gấp nhiều lần cho các nhà khoa học và nhà sưu tập ở những nơi xa xôi như Úc và Mỹ. Ông Hanoun đưa ra ví dụ về một viên đá nặng 285g có thể được bán với giá khoảng 50 Euro (1,5 triệu VND) ở Mauritania, nhưng giá có thể lên tới 1.000 USD (26,4 triệu VND) cho một gram ở Mỹ.

Vào tháng 11/2023, thiên thạch sao Hỏa lớn nhất từng được tìm thấy đã được phát hiện ở tây bắc Niger, trước khi được chuyển đến một phòng trưng bày tư nhân ở Ý. Tháng trước, viên đá nặng 25kg này đã được bán với giá 5,3 triệu USD (140 tỷ VND) tại một cuộc đấu giá ở New York (Mỹ), dẫn đến một cuộc điều tra của chính quyền Niger. Trong một tuyên bố thừa nhận rằng đất nước này không có luật cụ thể về thiên thạch, chính phủ đã viện dẫn “khả năng xảy ra buôn bán trái phép quốc tế”.

Hiện tại, Mauritania không có khuôn khổ quốc gia về thiên thạch, vì vậy hoạt động buôn bán này hoàn toàn không được quản lý và quy mô thực sự của nó hiện vẫn là một bí ẩn. Ông Hanoun cho biết, ông đã từng trả 5.000 Ouguiya (3,3 triệu VND) cho một giấy phép 5 năm và ông chưa gia hạn kể từ đó, nhưng hầu hết thợ săn và nhà môi giới đều làm việc không chính thức.

Tại thủ đô Nouakchott, ngay cả các quan chức chính phủ cũng biết rất ít về thị trường đang phát triển này. “Tìm kiếm thiên thạch là một lĩnh vực nhỏ ở phía bắc đất nước”, ông Sidi Maouloud, người phát ngôn của Cơ quan Xúc tiến Đầu tư Mauritania, cho biết. “Đó không hẳn là một nghề phổ biến”.

Trở lại Bir Moghrein, ông Hanoun nhắc đến điều may mắn trong hành trình kiếm sống nhờ thiên thạch. “Bạn không tìm thấy thiên thạch, mà nó tìm thấy bạn. Đó là một món quà từ thiên đường”, ông nói.