Nông dân kiện doanh nghiệp Trung Quốc vì sự cố tràn axit độc hại, yêu cầu bồi thường 80 tỷ USD

Một vụ kiện đòi bồi thường 80 tỷ USD do nông dân Zambia khởi xướng nhằm vào 2 công ty khai khoáng Trung Quốc vì sự cố tràn axit độc hại đang đặt Chính phủ nước này vào thế khó - giữa việc bảo vệ quan hệ lâu năm với Bắc Kinh và đáp ứng yêu cầu công bằng của người dân địa phương.

Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc và Zambia vẫn luôn duy trì mối quan hệ chính trị – kinh tế chặt chẽ. Bắc Kinh đã rót hàng tỷ USD tài trợ cho các dự án hạ tầng lớn của Zambia, từ sân bay, đường sắt đến đập thủy điện.

Nền kinh tế Zambia phụ thuộc sâu vào hợp tác này, khi các doanh nghiệp Trung Quốc giữ vai trò chủ chốt trong khai thác và chế biến đồng, cobalt - hai mặt hàng xuất khẩu chiến lược của quốc gia Nam Phi này.

Tuy nhiên, vụ kiện do 176 người dân nộp lên tòa án chống lại Sino-Metals Leach Zambia và NFC Africa Mining - hai công ty con của tập đoàn Nhà nước Trung Quốc - đã làm rạn nứt bức tranh đó.

Đơn kiện cáo buộc bức tường hồ chứa chất thải của một mỏ khai khoáng bị vỡ hồi tháng 2, làm tràn dung dịch axit ra sông, suối và ruộng gần thị trấn Kitwe, cách thủ đô Lusaka khoảng 285km.

Hồ chứa bị vỡ thuộc quyền sở hữu của Sino-Metals Leach, một công ty con của tập đoàn China Nonferrous Metals Mining, nhưng nằm trong khu vực do NFC Africa Mining quản lý.

Những người nông dân gọi đây là một “thảm họa sinh thái”, cho rằng vụ tràn đã hủy hoại sinh kế của họ, làm ô nhiễm cây trồng, vật nuôi và gây ra các vấn đề sức khỏe cho người dân địa phương. Họ cũng cáo buộc không được cảnh báo kịp thời, buộc phải sống trong môi trường ô nhiễm suốt 7 tháng.

Nhóm nguyên đơn yêu cầu các công ty Trung Quốc nộp 80 tỷ USD vào tài khoản ký quỹ để bồi thường thiệt hại, bao gồm khoản trợ cấp 336 USD/tháng cho chi phí tạm cư.

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc bác bỏ cáo buộc quản lý yếu kém, khẳng định các doanh nghiệp liên quan đã “chủ động khắc phục hậu quả” và “phối hợp đầy đủ với chính quyền địa phương”.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lin Jian cho biết các công ty đã bồi thường cho người dân bị ảnh hưởng, đồng thời nhấn mạnh Bắc Kinh luôn yêu cầu doanh nghiệp tuân thủ pháp luật sở tại và bảo vệ môi trường, nhưng cũng “bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp Trung Quốc ở nước ngoài”.

Chính phủ Zambia đã đình chỉ hoạt động của các công ty và phạt Sino-Metals khoảng 55.000 USD. Chính quyền và doanh nghiệp tuyên bố độ pH trong khu vực đã trở lại bình thường, và 588.000 USD tiền bồi thường đã được chi trả cho người dân.

Đây không phải là lần đầu một doanh nghiệp khai khoáng lớn bị cáo buộc gây hại môi trường ở Zambia. Năm 2015, nông dân huyện Chingola đã kiện công ty khai thác mỏ Konkola Copper Mines và công ty mẹ Vedanta tại Tòa án Cấp cao Anh vì ô nhiễm sông.

Vụ việc sau đó được đưa lên Tòa án Tối cao Anh, nơi vào năm 2019, người dân Zambia đã giành chiến thắng lịch sử khi được phép đưa vụ kiện ra xét xử tại Anh. Hai năm sau, công ty đạt thỏa thuận dàn xếp, theo đó 2.500 nạn nhân được nhận bồi thường.