Việt Nam cần một 'Tuyên ngôn về dân số' để tránh đi theo vết xe đổ của Nhật Bản và Hàn Quốc

Tại phiên họp toàn thể lần thứ 3 của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội diễn ra sáng nay (12/10), việc xây dựng Dự thảo Luật Dân số trở thành nội dung trọng tâm được các đại biểu tập trung thảo luận. Nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ giảm mức sinh nghiêm trọng, đòi hỏi phải có một “Tuyên ngôn về Dân số” và những chính sách đột phá để bảo đảm phát triển bền vững.

Không thể đi vào vết xe đổ của Nhật Bản và Hàn Quốc

Phát biểu tại phiên họp, Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân, Đoàn đại biểu Quốc hội TP. Hồ Chí Minh, nhấn mạnh Việt Nam đang đứng trước tình thế cấp bách về công tác dân số.

“Nếu bây giờ chúng ta không ban hành một đạo luật để tạo ra khung pháp lý cơ bản giải quyết vấn đề dân số, lao động, người già, thì chúng ta sẽ đi vào vết xe đổ của Nhật Bản và một số quốc gia khác,” Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân cảnh báo.

Ông dẫn chứng, Nhật Bản từng tăng trưởng 13%/năm, nhưng đã trải qua 50 năm mức sinh không đủ và thiếu lao động, khiến đến năm 2100, lực lượng lao động dự kiến giảm 63% so với năm 1995. Hàn Quốc và Singapore cũng đang lặp lại xu hướng tương tự: kinh tế phát triển nhưng mức sinh thấp, buộc phải dựa vào nhập cư để duy trì tăng trưởng.

“Việt Nam không thể chọn con đường sinh không đủ rồi bù đắp bằng nhập cư. Chúng ta đang đứng trước lựa chọn là hoặc phát triển, hoặc không phát triển,” ông nói.

Giáo sư Nhân cho rằng, để đối mặt với nguy cơ giảm sinh, Việt Nam cần ba đột phá lớn: đột phá về tư duy, đột phá về chính sách và đột phá về tổ chức thực hiện. Ông nhấn mạnh: “Dứt khoát, Luật Dân số phải thể hiện được đột phá về tư duy.”

Mức sinh giảm, dân số vàng kết thúc và “vòng luẩn quẩn” thiếu lao động

Theo Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân, Việt Nam đã bắt đầu đi vào con đường mà Nhật Bản và Hàn Quốc từng trải qua khi thu nhập đầu người càng tăng, tỷ lệ sinh càng giảm. Ông bày tỏ lo ngại: “Mức sinh giảm liên tục, thậm chí dự báo năm tới mức sinh có thể chỉ dưới 1,8. Tôi mong dự đoán này là sai!”

Không chỉ vậy, Việt Nam đã kết thúc thời kỳ dân số vàng từ năm 2012-2013, nhưng tuổi nghỉ hưu vẫn thấp hơn nhiều quốc gia khác. Ở các nước phát triển, người lao động làm việc đến 64 tuổi, trong khi Việt Nam mới chỉ dừng ở 60 tuổi. Do đó, ông đề nghị cần tiếp tục điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo lộ trình hợp lý để tận dụng nguồn nhân lực.

Giáo sư Nhân cảnh báo: “Nếu doanh nghiệp chỉ muốn trả lương thấp để tối đa hóa lợi nhuận, thì 30 năm sau chính họ sẽ không còn lao động để sản xuất nữa.”

Ông cũng mô tả “vòng luẩn quẩn” đang xuất hiện ở nhiều địa phương như Cà Mau - tỉnh có mức sinh thấp thứ 4 cả nước.

“Không sinh sẽ thiếu lao động, thiếu lao động thì không phát triển kinh tế, không có kinh tế thì lại không sinh”, ông Nhân nhấn mạnh

Tại phiên họp, ông Nguyễn Đắc Vinh, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, nhấn mạnh sự cần thiết phải có một bản “Tuyên ngôn về Dân số” – như kim chỉ nam để định hướng chiến lược, đồng thời là cam kết chính sách của Nhà nước.

Ông chỉ ra nghịch lý: “Nước nghèo sinh nhiều, càng giàu sinh càng ít đi,” đồng thời cho rằng khó khăn về nhà ở cũng là một trong những rào cản lớn khiến người trẻ ngại sinh con. “An cư mới lạc nghiệp. Dự thảo Luật cần có một chương riêng về chính sách nhà ở cho người dân, đặc biệt tại các khu công nghiệp,” ông đề xuất.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí, Đoàn ĐBQH Hà Nội, cũng đề nghị đưa nội dung chính sách Nhà nước về dân số thành một mục riêng hoặc làm sâu sắc hơn tại Điều 3 của Dự thảo luật, coi đó là cam kết của Nhà nước theo tinh thần Nghị quyết 21-NQ/TW.

Những kiến nghị cụ thể trong Dự thảo Luật Dân số

Tại phiên họp, nhiều đại biểu cũng đóng góp các kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện Dự thảo Luật Dân số. Đại biểu Nguyễn Anh Trí nêu rõ quy định cấm tiết lộ giới tính thai nhi hiện khó khả thi, vì việc này “chủ yếu diễn ra trong bóng tối”. Ông đề xuất tập trung nghiêm cấm hành vi khuyến khích phá thai để tránh mất cân bằng giới tính khi sinh.

Trong khi đó, đại biểu Phạm Như Hiệp (Đoàn ĐBQH TP. Huế) đề nghị chính sách hỗ trợ chẩn đoán và điều trị vô sinh cho nhóm chiếm khoảng 8% dân số (tương đương 1 triệu cặp vợ chồng). Ông cho rằng: “Nếu chỉ 50% trong số này sinh được thì cũng góp phần nâng mức sinh thay thế”.

Ngoài ra, ĐBQH Phạm Như Hiệp cũng nhắc đến thực trạng người trẻ hiện nay "sợ sinh con". Việc này có nhiều lý do, trong đó có nguyên nhân từ chính sách chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ sơ sinh và trẻ đi mẫu giáo còn nhiều khó khăn.

Do đó, đại biểu đề nghị phải có chính sách tốt hơn để trẻ sơ sinh được chăm sóc đầy đủ hơn. Dự thảo Luật Dân số đã đưa ra nhiều biện pháp như: tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai (phụ nữ được nghỉ thêm 1 tháng; nam giới được nghỉ thêm 5 ngày làm việc khi vợ sinh con). Cùng với đó, dự thảo Luật cũng quy định hỗ trợ tài chính khi sinh con đối với phụ nữ dân tộc thiểu số; phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp. Ngoài ra, phụ nữ sinh đủ hai con hoặc nam giới có hai con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội.

Phát biểu kết luận, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh: “Đây là Dự thảo Luật rất quan trọng để thể chế hóa Nghị quyết 72-NQ/TW (2025). Ban soạn thảo cần tập trung thiết kế lại, đưa rõ chính sách của Nhà nước về dân số, và quan trọng nhất là phải có Tuyên ngôn về Dân số.”

Theo ông, bản tuyên ngôn này sẽ là nền tảng định hướng cho mọi chính sách kinh tế, giáo dục nhà ở và phúc lợi xã hội, nhằm tạo ra đột phá, vực dậy mức sinh và thoát khỏi vòng luẩn quẩn thiếu lao động - kém phát triển kinh tế.