Vượt Mỹ trước năm 2030: 2 mũi nhọn giúp Trung Quốc tự tin sẽ đi sau về trước trong cuộc đua AI
Lãnh đạo Trung Quốc tin rằng họ có thể vượt qua tiền bạc và chủ nghĩa không tưởng của Mỹ bằng chiến lược khôn ngoan.
Nếu dừng lại, Mỹ sẽ bị phụ thuộc vào AI do Trung Quốc kiểm soát
Ngày 21/5, J.D. Vance, Phó Tổng thống Mỹ, đã mô tả sự phát triển của trí tuệ nhân tạo như một “cuộc chạy đua vũ trang” với Trung Quốc. Ông nói rằng nếu Mỹ dừng lại vì lo ngại an toàn AI, nước này có thể sẽ “bị phụ thuộc vào AI do Trung Quốc kiểm soát”.
Quan điểm về một cuộc đối đầu giữa các siêu cường – nơi mọi thứ sẽ kết thúc bằng chiến thắng hoặc thất bại – đang lan truyền mạnh mẽ ở Washington và nhiều nơi khác. Tháng này, các lãnh đạo của OpenAI, AMD, CoreWeave và Microsoft đã vận động hành lang cho việc nới lỏng quản lý, đồng thời nhấn mạnh rằng AI là yếu tố then chốt giúp Mỹ duy trì vị thế bá chủ toàn cầu.
Ngày 15/5, Tổng thống Donald Trump đã dàn xếp một thỏa thuận AI với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), mà theo ông là sẽ bảo đảm “sự thống trị của Mỹ trong lĩnh vực AI”. Mỹ dự định chi hơn 1 nghìn tỷ USD cho đến năm 2030 để xây dựng các trung tâm dữ liệu phục vụ mô hình AI.
“Khoảnh khắc DeepSeek” vào tháng Một, khi công ty Trung Quốc công bố một mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) có năng lực tương đương với mô hình của OpenAI, đã xác nhận rằng Trung Quốc đang bám rất sát Mỹ.
Tuy vậy, một cuộc họp gần đây của ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc cho thấy họ đang chuẩn bị cho một cuộc chạy đua chiến lược theo hướng khác.
“Các công ty Mỹ tập trung vào việc phát triển mô hình, còn các doanh nghiệp Trung Quốc lại nhấn mạnh vào ứng dụng thực tiễn của AI", theo lời ông Zhang Yaqin – cựu lãnh đạo của tập đoàn công nghệ Baidu, hiện đang giảng dạy tại Đại học Thanh Hoa.
Chính sự tập trung vào ứng dụng thực tế, trong nhà máy và cho người tiêu dùng, là cách giúp Trung Quốc vượt lên dẫn trước trong thương mại điện tử và thanh toán số. Ngày 19/5, Jensen Huang, CEO của Nvidia, cảnh báo rằng Mỹ có thể lại bị tụt lại phía sau. Ông nói rằng nếu các công ty Mỹ không cạnh tranh tại Trung Quốc, khi nước này đang xây dựng một “hệ sinh thái phong phú”, thì công nghệ và vị thế lãnh đạo của Trung Quốc “sẽ lan rộng khắp thế giới”.
Cách nhìn của Mỹ về AI thường mang tính trừu tượng và phóng đại. Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) được kỳ vọng sẽ đạt đến khả năng nhận thức như con người, và những người ủng hộ tin rằng ranh giới mang tính bước ngoặt – trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – sẽ được vượt qua trong vài năm tới.
Sam Altman, CEO của OpenAI, cho rằng bước tiếp theo có thể là các hệ thống siêu trí tuệ, thật sự vượt qua con người trong các nhiệm vụ nhận thức. Việc trở thành quốc gia đầu tiên phát triển được mô hình AI có khả năng tự cải thiện liên tục (nhiều người gọi là “cất cánh”) có thể mang lại lợi thế quyết định, tương đương với việc chế tạo thành công bom hạt nhân đầu tiên.
Barath Harithas thuộc CSIS, một viện nghiên cứu, ghi nhận rằng các nhà hoạch định chiến lược Mỹ tin rằng “quốc gia đầu tiên đạt được vinh quang AGI sẽ mở ra kỷ nguyên thống trị kéo dài 100 năm”. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn của Mỹ nhằm bảo đảm rằng Trung Quốc chỉ về nhì.
Trung Quốc sẽ không cạnh tranh một cách mù quáng!
Đúng là một số doanh nhân Trung Quốc cũng tin vào cuộc chạy đua vũ trang trong lĩnh vực AI. Liang Wenfeng, nhà sáng lập DeepSeek, đã đặt mục tiêu phát triển AGI là sứ mệnh của công ty mình, và ông tin rằng AGI có thể xuất hiện chỉ trong vòng hai năm nữa.
Nhưng có 1 điều quan trọng dù ít được chú ý hơn: Chính phủ Trung Quốc lại đang đặt cược vào một hướng đi khác. Thành tích của Liang đã giúp ông có cuộc gặp với Thủ tướng Lý Cường vào tháng Một. Nhưng chỉ vài ngày sau đó, một Phó Thủ tướng phụ trách mảng khoa học dường như đã phản bác cách tiếp cận của Mỹ, tuyên bố: “Trung Quốc sẽ không mù quáng chạy theo xu hướng hay tham gia vào cạnh tranh quốc tế vô tội vạ”.
Tháng trước, tạp chí Cầu Thị, tạp chí lý luận uy tín nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc, mô tả AGI là một công cụ “để thúc đẩy sự hiểu biết của con người và cải biến thế giới”. Tại Trung Quốc, thuật ngữ AGI, “tongyong rengong zhineng”, thường được hiểu là “trí tuệ nhân tạo đa năng”, mang tính ứng dụng và phục vụ nhiều mục đích, chứ không giống như khái niệm phương Tây về một hệ thống siêu phàm, có khả năng tự nâng cấp.
Vào tháng Tư, Bộ Chính trị Trung Quốc đã tổ chức phiên họp nghiên cứu về AI lần thứ hai (lần đầu tiên diễn ra vào năm 2018). Tại cuộc họp, ông Tập Cận Bình nói với các cấp dưới rằng Trung Quốc nên tập trung vào cách ứng dụng AI vào đời sống thường ngày: giống như điện, chứ không phải vũ khí hạt nhân.
“Trong khi các lãnh đạo công nghệ Mỹ thường nhìn nhận AI dưới lăng kính lý tưởng hóa, thì chính phủ Trung Quốc có vẻ tập trung hơn vào việc dùng AI để giải quyết các vấn đề cụ thể như tăng trưởng kinh tế và nâng cấp công nghiệp”, theo Karson Elmgren thuộc viện nghiên cứu RAND.
Báo cáo công tác thường niên của chính phủ Trung Quốc vào tháng Ba đã đề cập đến một chiến dịch mới mang tên “AI+”, trong đó ưu tiên các doanh nghiệp tích hợp AI vào hoạt động hiện tại, bao gồm cả nhà máy sử dụng robot tự động. Chiến dịch này mô phỏng theo chiến dịch “Internet+” cách đây một thập kỷ – vốn nhằm xây dựng một nền kinh tế tiêu dùng số tinh vi hơn cả phương Tây.
Cách tiếp cận thiên về ứng dụng này phản ánh sự thiếu hụt về nhân lực AI và chip. Ông Liu Zhiyuan thuộc Đại học Thanh Hoa so sánh cách tiếp cận của Trung Quốc với lập luận trong “Bàn về đánh lâu dài” – loạt bài giảng của Mao Trạch Đông năm 1938: kẻ yếu có thể làm tiêu hao sức mạnh của kẻ mạnh và tồn tại lâu hơn. Ngày 8/5, tạp chí Cầu Thị đăng bài viết của ông Tang Jie, cũng thuộc Đại học Thanh Hoa, kêu gọi Trung Quốc trở thành “người theo sau Mỹ nhưng với tốc độ rất nhanh” trong đổi mới công nghệ, tập trung vào việc triển khai ứng dụng nhanh và rẻ hơn.
2 trụ cột trong chiến lược AI của Trung Quốc
Chiến lược AI đang thành hình của Trung Quốc dường như gồm hai phần. Một là phá thế độc quyền của Mỹ trong lĩnh vực AI tiên tiến bằng cách sao chép các sáng tạo phương Tây và công khai bộ “mã nguồn mở”, giống như DeepSeek đã làm.
Quan điểm là giá trị mà AI tạo ra sẽ thuộc về những người áp dụng nó, chứ không phải về tay các nhà phát triển mô hình. Theo Kai-Fu Lee, doanh nhân nổi tiếng tại Bắc Kinh, khi AGI xuất hiện, Trung Quốc sẽ có vị thế tốt hơn Mỹ nhờ có sẵn các ứng dụng xã hội mạnh mẽ, công cụ tìm kiếm, trợ lý ảo và phần cứng. Ông lập luận rằng, bằng cách tích lũy người dùng và dữ liệu từ sớm, các ứng dụng Trung Quốc có thể tạo ra một “hào nước” bảo vệ mà đối thủ phương Tây khó vượt qua, giống như cách TikTok đã làm.
Song song với nỗ lực triển khai AI nhanh hơn và rẻ hơn, Trung Quốc cũng đang thúc đẩy các dự án đột phá nhằm đi đường vòng, tránh lệ thuộc vào khoản đầu tư hàng nghìn tỷ đô của Mỹ vào các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs). “Nếu chúng ta chỉ đi theo con đường cũ kỹ của Mỹ – tập trung vào sức mạnh tính toán, thuật toán, triển khai – thì chúng ta mãi chỉ là kẻ theo sau,” ông Chu Tùng Xuân, Viện trưởng Viện Trí tuệ Nhân tạo tổng quát Bắc Kinh (thuộc nhà nước), phát biểu trong một bài diễn văn tháng trước.
Vào tháng Tư, chính quyền Thượng Hải đã cấp kinh phí cho các nhà nghiên cứu đang tiến tới AGI bằng những kiến trúc mới – chẳng hạn như mô hình tương tác với thế giới thực thông qua hình ảnh, mô hình điều khiển máy tính bằng ý nghĩ, hoặc các thuật toán vẫn còn mang tính lý thuyết nhằm mô phỏng hoạt động của não người.
Liệu cách tiếp cận của Trung Quốc có hiệu quả? Một nghiên cứu mới của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) kết luận rằng AI có thể giúp kinh tế Mỹ tăng trưởng thêm 5,6% trong vòng mười năm tới, so với mức 3,5% của Trung Quốc, chủ yếu vì khu vực dịch vụ của Trung Quốc còn tương đối nhỏ, nên dù AI có lan nhanh trong sản xuất thì mức tăng năng suất vẫn bị giới hạn.
Tuy vậy, điều rõ ràng là Trung Quốc đang tăng tốc theo một hướng hoàn toàn khác. Một dấu hiệu là trường hợp của Apple: để đảo ngược đà sụt giảm doanh thu tại Trung Quốc, hãng đang rất cần một đối tác nội địa cung cấp các dịch vụ AI mà người tiêu dùng hiện đang trông đợi. Nhưng các báo cáo gần đây cho thấy Chính phủ Mỹ có thể ngăn cản Apple làm điều đó. Nếu thiếu các ứng dụng AI bản địa, các sản phẩm công nghệ Mỹ như iPhone có nguy cơ trở thành kẻ ngoài cuộc tại Trung Quốc – và có thể, theo thời gian, ở cả những nơi khác.
Theo The Economist
>> Kinh tế Trung Quốc 'lội ngược dòng' giữa bão thương chiến
