1.000 tàu cập cảng Mỹ, 20% 'Made in China': 'Huyết mạch' vận tải biển nằm trong tay Trung Quốc, ông Trump nói gì?

Tàu biển là huyết mạch của thương mại toàn cầu, nhưng ông Donald Trump không hài lòng khi phần lớn chúng được sản xuất tại Trung Quốc. Chính phủ Mỹ cho rằng sự thống trị của Trung Quốc trong ngành đóng tàu là không công bằng và gây tổn hại đến lợi ích của nước Mỹ.

Do đó, chính quyền Trump đề xuất đánh thuế ít nhất 1 triệu USD mỗi lần một con tàu do Trung Quốc vận hành hoặc sản xuất cập cảng Mỹ. Đồng thời, Washington cũng muốn tăng số lượng tàu Mỹ vận chuyển hàng hóa nội địa.

Mỹ đã không còn sản xuất tàu thương mại biển xa với số lượng đáng kể từ những năm 1970. Trong khi đó, Trung Quốc có những lợi thế cạnh tranh vượt trội, thậm chí khiến cả các cường quốc đóng tàu như Hàn Quốc gặp khó khăn.

Tuy nhiên, đề xuất đánh thuế của chính quyền Trump đang bị các công ty vận tải, nhà xuất khẩu, nhà bán lẻ và các cảng thương mại phản đối kịch liệt. Họ cảnh báo rằng mức phí cao có thể khiến các nhà xuất khẩu Mỹ gặp khó khăn và đẩy giá hàng nhập khẩu lên cao.

Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đề xuất thu phí đối với các tàu được đóng tại Trung Quốc, thuộc sở hữu của một công ty Trung Quốc hoặc một công ty có tàu đóng tại Trung Quốc trong đội tàu của mình, và các tàu có đơn đặt hàng đóng tại Trung Quốc, bất kể chủ tàu là ai. Mức phí có thể lên tới 3,5 triệu USD mỗi lần cập cảng Mỹ, theo ước tính của Clarkson Research Services.

Tuy nhiên, các công ty bị ảnh hưởng có thể được hoàn lại 1 triệu USD nếu sử dụng tàu đóng tại Mỹ để cập cảng Mỹ.

Bên cạnh đó, USTR cũng đề xuất ưu tiên tàu Mỹ trong hoạt động xuất khẩu. Trong năm đầu tiên, 1% hàng xuất khẩu Mỹ phải được vận chuyển trên tàu treo cờ Mỹ. Đến năm thứ bảy, con số này sẽ tăng lên 15%, trong đó ít nhất 5% phải được vận chuyển trên tàu đóng tại Mỹ.

Hiện vẫn chưa rõ chính phủ Mỹ sẽ xác định tàu "đóng tại Trung Quốc" hoặc "do Trung Quốc vận hành" như thế nào, và khi nào các biện pháp này sẽ có hiệu lực.

Trong tháng 2 vừa qua, có 1.002 lượt tàu container cập cảng Mỹ, trong đó 190 tàu (gần 20%) được đóng tại Trung Quốc. Tuy nhiên, nếu áp dụng quy định mới, khoảng 83% tàu container, hơn 60% tàu chở ô tô và gần 30% tàu chở dầu thô cập cảng Mỹ trong năm ngoái sẽ bị đánh thuế.

Hiện hơn 80% hàng hóa toàn cầu, từ thực phẩm đến năng lượng, đều được vận chuyển bằng tàu biển. Trung Quốc là nhà sản xuất tàu hàng đầu thế giới, chiếm hơn 1/3 tổng trọng tải tàu đang hoạt động, theo Clarksons. Hơn 57% số tàu đang được đóng và dự kiến ra khơi trong 2-3 năm tới là tại Trung Quốc. Đáng chú ý, hơn 75% số đơn đặt hàng tàu mới (tính theo trọng tải) đều thuộc về các xưởng đóng tàu Trung Quốc.

Cách đây 25 năm, Trung Quốc gần như không có tên tuổi trong ngành đóng tàu, trong khi Nhật Bản và Hàn Quốc thống trị lĩnh vực này. Tuy nhiên, đến năm 2022, Trung Quốc đã vượt qua Hàn Quốc để trở thành nhà sản xuất tàu lớn nhất thế giới.

Sự bùng nổ này bắt đầu từ đầu những năm 2000, khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), mở rộng thị trường xuất khẩu. Để đảm bảo nguồn cung nguyên liệu thô và vận chuyển hàng hóa, Trung Quốc đầu tư mạnh mẽ vào ngành đóng tàu.

Dưới các kế hoạch 5 năm liên tiếp, Trung Quốc trở thành trung tâm đóng tàu container, tàu chở hàng rời, tàu dầu và nhiên liệu. Thành phố Thượng Hải cũng nhanh chóng trở thành một trung tâm hàng hải toàn cầu. Chính phủ Trung Quốc hỗ trợ ngành công nghiệp này bằng cách cung cấp thép giá rẻ, nhân công dồi dào và các khoản vay ưu đãi từ ngân hàng nhà nước.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Trung Quốc đã hỗ trợ ngành đóng tàu khoảng 132 tỷ USD từ năm 2010 đến 2018, bao gồm trợ cấp trực tiếp và tài trợ của nhà nước. Ngoài ra, còn có các khoản vay lãi suất thấp và xóa nợ từ các ngân hàng quốc doanh.

Mỹ cho rằng các khoản trợ cấp này đã tạo ra tình trạng dư thừa công suất, khiến các xưởng đóng tàu ở các nước khác không thể cạnh tranh. “Hầu như không còn cơ hội nào cho các nhà đóng tàu Mỹ khi Trung Quốc tham gia vào thị trường này,” USTR nhận định.

Dù Trung Quốc có còn nhận trợ cấp hay không, lợi thế về quy mô sản xuất giúp các xưởng đóng tàu của nước này có chi phí thấp hơn đáng kể so với các đối thủ. Điều này đã giữ giá cước vận tải ở mức thấp, bất chấp các cú sốc chuỗi cung ứng do đại dịch, các cuộc tấn công vào tàu hàng ở Biển Đỏ hay lệnh trừng phạt đối với dầu Nga và Iran.

Mỹ từng là cường quốc đóng tàu hàng đầu thế giới trong Thế chiến II, với các xưởng đóng hàng nghìn con tàu để phục vụ chiến tranh. Đến cuối cuộc chiến, Mỹ sở hữu gần 2/3 số tàu trên toàn cầu. Tuy nhiên, ngành này suy giảm nhanh chóng sau chiến tranh.

Cuối những năm 1970, Mỹ vẫn sản xuất tàu chở hàng, tàu chở dầu và tàu hỗ trợ khai thác dầu khí nhờ trợ cấp chính phủ. Nhưng khi chính quyền Ronald Reagan cắt giảm trợ cấp vào những năm 1980, ngành đóng tàu thương mại Mỹ sụp đổ. Các xưởng đóng tàu còn lại chỉ tập trung vào sản xuất tàu quân sự.

Ngoài ra, xu hướng đăng ký tàu ở các quốc gia có thuế và chi phí lao động thấp hơn đã khiến ngành hàng hải Mỹ tiếp tục suy yếu. Nước này cũng đối mặt với tình trạng thiếu thuyền viên cho tàu thương mại.

Chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden đã khởi xướng cuộc điều tra về các chính sách đóng tàu của Trung Quốc vào tháng 4/2024. Báo cáo điều tra, được công bố ngay trước khi ông Trump quay lại Nhà Trắng, kết luận rằng Trung Quốc giành được vị thế thống trị bằng các biện pháp không công bằng, gây rủi ro cho chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ông Trump đã tận dụng báo cáo này để thúc đẩy kế hoạch hồi sinh ngành đóng tàu Mỹ, như một phần trong nỗ lực phục hồi sản xuất và việc làm nội địa. Vấn đề này cũng được xem là một mối quan ngại về an ninh quốc gia, vì Mỹ có rất ít tàu mang cờ Mỹ và thuyền viên nội địa trong trường hợp xảy ra chiến tranh hoặc khủng hoảng.

Một số tập đoàn sản xuất và công đoàn lao động Mỹ ủng hộ đề xuất này. Tuy nhiên, ngành vận tải biển, các nhà xuất khẩu nông sản và năng lượng, cùng nhiều cảng thương mại cảnh báo rằng nó có thể gây ra lạm phát và làm suy yếu các cảng nhỏ trước các cảng lớn như Los Angeles và New York.

Bất chấp rủi ro, ông Trump dường như quyết tâm theo đuổi kế hoạch này để đưa ngành đóng tàu Mỹ trở lại bản đồ thế giới.

>> Hơn 1.200 tấn vàng của Đức đang ở đâu?