Những ông trùm tài chính kiểu mới ở Mỹ + MAGA: Công thức cho khủng hoảng kinh tế toàn cầu tiếp theo?

Luôn là nơi trú ẩn trong thời điểm bất ổn, giờ đây chính nước Mỹ lại trở thành nguồn gốc bất ổn

Danh sách những nỗi lo của nước Mỹ ngày càng dài. Nợ chính phủ đang tăng với tốc độ đáng báo động. Chính sách thương mại vướng vào tranh chấp pháp lý và đầy bất định. Tổng thống Donald Trump công khai tấn công các thiết chế quốc gia. Nhà đầu tư nước ngoài trở nên dè dặt và đồng USD đang sụt giá. Nhưng điều đáng ngạc nhiên là vẫn còn một mối nguy lớn chưa được chú ý.

Khi nghĩ đến rủi ro tài chính, bạn có thể hình dung những trò mạo hiểm của các ngân hàng đầu tư ở Phố Wall hay các khoản vay thế chấp dưới chuẩn ở Miami. Nhưng tài chính Mỹ trong thập kỷ qua đã hoàn toàn thay đổi.

Một nhóm các công ty quản lý tài sản, quỹ đầu cơ, công ty đầu tư tư nhân và các công ty giao dịch – gồm Apollo, BlackRock, Blackstone, Citadel, Jane Street, KKR và Millennium – đã bước ra từ vùng tối, dần thay thế các thế lực truyền thống. Họ về bản chất khác hẳn với các ngân hàng, công ty bảo hiểm và quỹ đầu tư kiểu cũ mà họ đã thay thế. Họ cũng lớn hơn, phức tạp hơn và chưa từng bị thử thách qua khủng hoảng.

Cuộc cách mạng tài chính giờ đang đối mặt với cuộc cách mạng MAGA. Ông Trump đang góp phần thúc đẩy cuộc khủng hoảng tài chính tiếp theo bằng cách làm rối loạn thương mại, phá vỡ các cam kết toàn cầu của Mỹ và, trên hết, duy trì tình trạng vay mượn quá mức của chính phủ. Hệ thống tài chính Mỹ từ lâu đã thống trị toàn cầu, nhưng thế giới chưa bao giờ phụ thuộc vào nó nhiều như hiện nay. Mọi người đều nên lo ngại về sự mong manh của hệ thống này.

Các tập đoàn mới – vừa thu hút, vừa rủi ro

Những công ty tài chính mới này đang là thỏi nam châm hút nhân sự tài chính tinh hoa. Họ cũng được hưởng lợi từ chính sách: sau cuộc khủng hoảng tài chính 2007–2009, chính phủ đã buộc các ngân hàng phải nắm giữ nhiều vốn hơn và kiểm soát chặt hoạt động giao dịch. Sự kết hợp giữa nhân lực giỏi và khung pháp lý thuận lợi đã thúc đẩy làn sóng đổi mới, khiến các công ty mới tăng trưởng vượt trội và len lỏi vào mọi ngóc ngách của hệ thống tài chính.

Ba tập đoàn lớn trong lĩnh vực tài chính tư nhân – Apollo, Blackstone và KKR – hiện nắm giữ 2.600 tỷ USD tài sản, gần gấp 5 lần so với cách đây 10 năm. Trong cùng thời gian đó, tổng tài sản của các ngân hàng lớn chỉ tăng 50%, lên 14.000 tỷ USD.

Để tìm nguồn vốn ổn định, các công ty mới này chuyển hướng sang lĩnh vực bảo hiểm; Apollo – nổi tiếng với đầu tư tư nhân và đã sáp nhập với bộ phận bảo hiểm của mình vào năm 2022 – giờ phát hành nhiều hợp đồng niên kim hơn bất kỳ công ty bảo hiểm nào khác ở Mỹ. Họ cho vay cả hộ gia đình lẫn các tập đoàn hàng đầu như Intel. Riêng Apollo đã giải ngân 200 tỷ USD trong năm ngoái. Trong khi đó, tổng dư nợ cho vay của các ngân hàng lớn chỉ tăng thêm 120 tỷ USD. Các công ty giao dịch kiểu mới thì chiếm lĩnh thị trường chọn cổ phiếu và tạo lập thị trường. Năm 2024, doanh thu từ giao dịch của Jane Street ngang bằng với Morgan Stanley.

Điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống mới

Hệ thống tài chính mới có nhiều điểm đáng khen. Nó cực kỳ sinh lời. Xét ở một số khía cạnh, nó còn an toàn hơn: ngân hàng dễ bị rút tiền hàng loạt vì người gửi tiền sợ bị chậm chân. Trong khi đó, các khoản cho vay được tài trợ bằng nguồn vốn bị “khóa” lâu hơn sẽ giúp hệ thống ổn định hơn.

Điều quan trọng nhất là sự năng động của tài chính Mỹ đã đưa vốn đến đúng nơi – những ý tưởng có tính ứng dụng cao và tiềm năng toàn cầu, góp phần giúp kinh tế và công nghệ Mỹ vượt trội. Làn sóng trí tuệ nhân tạo đang bùng nổ là nhờ vốn đầu tư mạo hiểm và thị trường chứng khoán bảo đảm bằng trung tâm dữ liệu. Các hệ thống tài chính dựa trên ngân hàng ở châu Âu và châu Á không thể sánh với Mỹ trong khả năng huy động vốn.

Điều đó không chỉ kìm hãm các ngành công nghiệp ở những khu vực kia, mà còn khiến dòng tiền đổ mạnh vào Mỹ. Trong 10 năm qua, lượng chứng khoán Mỹ do nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ đã tăng gấp đôi, đạt 30.000 tỷ USD.

Tuy nhiên, tài chính kiểu mới cũng chứa đựng nhiều rủi ro – và phần lớn trong số đó chưa được hiểu rõ. Vì còn quá mới và chưa từng trải qua khủng hoảng, các rủi ro này đến nay vẫn chưa thể được lượng hóa.

Một phần rủi ro nằm ngay bên trong hệ thống. Các ông lớn tài chính mới vẫn mang dáng dấp ngân hàng một cách bất ngờ. Dù việc rút sớm hợp đồng bảo hiểm nhân thọ là rất tốn kém, nhưng nếu người mua bảo hiểm hay bên cho vay lo ngại sẽ không lấy lại được gì, thì hiện tượng rút vốn hàng loạt hoàn toàn có thể xảy ra.

Dù các ngân hàng đã an toàn hơn, người gửi tiền vẫn gián tiếp phải chịu rủi ro từ các khoản đầu tư mạo hiểm của những công ty này. Các khoản vay từ ngân hàng cho các tổ chức tài chính phi ngân hàng đã tăng gấp đôi kể từ năm 2020, lên 1.300 tỷ USD. Tương tự, đòn bẩy tín dụng cấp cho các quỹ đầu cơ cũng tăng vọt từ 1.400 tỷ USD lên 2.400 tỷ USD.

Hệ thống mới cũng cực kỳ thiếu minh bạch. Tài sản niêm yết được định giá gần như theo thời gian thực, nhưng tài sản tư nhân thì rất kém thanh khoản. Các rủi ro bị định giá sai có thể bị che giấu – cho đến khi tài sản bị định giá lại đột ngột, buộc nhà đầu tư cuối cùng phải gồng gánh khoản lỗ. Trong quá khứ, các kỹ thuật tài chính mới đã nhiều lần gây ra khủng hoảng vì người sáng tạo thường đẩy giới hạn phát minh đến cực độ – và ở lần đầu tiên, không ai biết giới hạn đó nằm ở đâu.

Dưới thời ông Trump, biến động tiếp theo có thể xảy ra bất cứ lúc nào

Chính phủ vay mượn quá mức đang đe dọa thị trường trái phiếu và khiến nhà đầu tư nước ngoài hoang mang. Dù một tòa án trong tuần này đã giới hạn quyền của tổng thống trong việc khơi mào các cuộc chiến thương mại, chính quyền đang kháng cáo và ông Trump khó có khả năng từ bỏ hoàn toàn chính sách thuế quan. Một sự kết hợp độc hại giữa bất định, xung đột thể chế, giá tài sản biến động, chi phí vốn tăng và nền kinh tế yếu kém đang đẩy hệ thống tài chính mới vào tình trạng căng thẳng tột độ.

Một cuộc khủng hoảng sẽ là bài kiểm tra khắc nghiệt ngay cả với những nhà hoạch định chính sách giỏi nhất. Nhiều rủi ro từ các tập đoàn tài chính “siêu sao” và mối liên kết của họ với hệ thống tài chính và nền kinh tế thực chỉ lộ rõ khi khủng hoảng xảy ra. Khi đó, các chương trình cho vay khẩn cấp mới sẽ là điều bắt buộc. Lần trước, việc cứu ngân hàng đã là điều gây tranh cãi dữ dội về mặt chính trị. Còn giờ, nếu phải giải cứu các nhà đầu tư tỷ phú, thì điều đó sẽ còn khó chấp nhận hơn. Tuy nhiên, nếu để những tập đoàn tài chính lớn nhất sụp đổ, hậu quả có thể là một cuộc siết chặt tín dụng toàn cầu.

Dưới thời ông Trump, việc cứu trợ sẽ rất khó lường. Năm 2008, Bộ Tài chính và Cục Dự trữ Liên bang đã hành động nhanh chóng để cứu các ngân hàng và thiết lập các đường hoán đổi tiền tệ nhằm cung cấp USD cho nhiều nước trên thế giới. Còn ông Trump thì có thể quyết định cứu hết mọi người, nhưng hãy tưởng tượng mức độ hoảng loạn nếu ông bắt đầu lựa chọn những nhà tài chính mà ông ưa thích, dọa dẫm các quốc gia khiến ông không hài lòng, rồi cứ vài phút lại thay đổi ý kiến trên mạng xã hội Truth Social.

Sẽ lại có một cuộc khủng hoảng tài chính – điều đó luôn xảy ra. Không ai biết khi nào thảm họa sẽ ập đến. Nhưng khi nó xảy ra, giới đầu tư sẽ giật mình nhận ra họ đang phải đối mặt với một hệ thống tài chính hoàn toàn xa lạ.

Theo The Economist

>> Lao động tay nghề cao ồ ạt rời khỏi đất nước, chấp nhận ở nước ngoài làm công việc chân tay: Chuyện gì xảy ra tại nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á?